ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 23

ഗുൻജിയിലെ ടെന്റിൽ വച്ച് ഒരാൾ തന്റെ കയ്യിലുള്ള ഭാണ്ഡം തുറന്ന് സാധനങ്ങളെല്ലാം നിരത്തിവയ്ക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അതിൽ നിന്ന് രണ്ടു മൂന്നു റോൾ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ എടുത്ത് അതിന് ആവശ്യക്കാരുണ്ടോ എന്ന് അയാൾ അന്വേഷിച്ചു. തന്റെ കയ്യിലുള്ള ഭാണ്ഡത്തിന്റെ ഭാരം കുറയ്ക്കാനുള്ള പുറപ്പാടിലാണ് അയാൾ. കൈലാസയാത്രയിൽ കയ്യിൽ കരുതാൻ ഞങ്ങൾക്ക് തന്ന ലിസ്റ്റിലെ ഒരു ഐറ്റമായിരുന്നു ഈ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ. ചൈനയിൽ (തിബത്തിൽ) ആധുനികരീതിയിലുള്ള കക്കൂസുകളൊന്നും ഇല്ലെന്നും പറമ്പിലോ വഴിലിലോ കാര്യങ്ങൾ സാധിക്കേണ്ടി വരുമെന്നും ഒക്കെ ഞങ്ങൾക്ക് മുന്നറിയിപ്പും തന്നിരുന്നു. അതുകൊണ്ടാണ് ആളുകൾ ഈ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ കയ്യിൽ കരുതിയത്. എന്നു വച്ച് എന്തിനാണാവോ അയാൾ അത് ഇത്രമാത്രം വാങ്ങിക്കൂട്ടിയത്? എന്തായാലും അയാളുടെ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പറിന് ആവശ്യക്കാരൊന്നും ഉണ്ടായില്ല. നാലോ അഞ്ചോ ദിവസത്തെ കാര്യസാധ്യത്തിന് ഇത്രയും ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ വാങ്ങിയ അയാൾ ഒരു മണ്ടൻ തന്നെ. ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ മാത്രമല്ല എന്തും വാങ്ങിക്കൂട്ടുന്ന ഒരു പ്രകൃതക്കാരനാണയാൾ. തക്ലക്കോട്ടു നിന്ന് ഏറ്റവും കൂടുതൽ ചൈനീസ് നിർമ്മിത സാധനങ്ങൾ വാങ്ങിയത് ഒരുപക്ഷേ ഇദ്ദേഹമായിരുന്നിരിക്കും. അതുകൊണ്ടാണ് ഇപ്പോഴയാൾക്ക് ഭാണ്ഡത്തിന്റെ ഭാരം കുറയ്ക്കാനുള്ള പ്രയത്നത്തിലേർപ്പെടേണ്ടി വന്നതും.

ഇയാളുടെ കയ്യിൽ മാത്രമല്ല, പലരുടേയും പക്കൽ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ ഉണ്ടായിരുന്നു. എന്നെപ്പോലെ ചുരുക്കം ചിലർ അത് വാങ്ങാതെയും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇമ്മാതിരി കാര്യങ്ങൾക്കൊന്നും പേപ്പർ ഉപയോഗിക്കാൻ എനിയ്ക്ക് മനസ്സ് വരില്ല. ഞാൻ ചെറുപ്പത്തിൽ പഠിച്ചത് പേപ്പർ സരസ്വതിയാണെന്നായിരുന്നു. വായിക്കാനും എഴുതാനുമേ അന്നൊക്കെ ആളുകൾ പേപ്പർ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നുള്ളു. ഇന്നിപ്പോൾ ഇരിക്കാനും കിടക്കാനും മാത്രമല്ല മുകളിൽ പറഞ്ഞ കാര്യത്തിനു വരെ ഈ സരസ്വതിയെ ആണ് ഉപയോഗിക്കുന്നത്, കഷ്ടം. കാണുന്നവർ പറയും ഞാൻ പിശുക്കനാണെന്ന്. എന്നാലും ഞാൻ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ ഉപയോഗിക്കില്ല.

ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ കണ്ടു പിടിക്കുന്നതിനു മുമ്പും ആളുകൾ ഈ കാര്യം ചെയ്തിരുന്നല്ലോ? അന്നൊക്കെ അവർ പുല്ല്, ഇല, കല്ല്, പാറക്കഷ്ണങ്ങൾ എന്നിങ്ങനെ പലതും ആണല്ലോ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നതും. ഇടതു കൈ ഉപയോഗിച്ച് വൃത്തിയാക്കുന്നതും പതിവായിരുന്നു. എന്റെ ചെറുപ്പത്തിലൊന്നും നാട്ടിൻപുറത്ത് കക്കൂസുകളില്ലായിരുന്നു. അന്നൊക്കെ ഞങ്ങൾ കല്ലും കയ്യുമൊക്കെത്തന്നെയാണ് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്. അതുകൊണ്ടാണല്ലോ ഇടതു കയ്യിന് ഇപ്പോഴും ഒരു 'രണ്ടാം തരം പൗരത്വം' നാം കൽപ്പിച്ചു കൊടുത്തിട്ടുള്ളത്. ഇടതു കൈ കൊണ്ട് ഷെയ്ക്ഹാൻഡ് കൊടുക്കുകയോ മറ്റൊരാളിൽ നിന്ന് എന്തെങ്കിലും വാങ്ങുകയോ ഒക്കെ ചെയ്യുന്നത് ആരും അത്രയ്ക്കങ്ങോട്ട് ഇഷ്ടപ്പെടാത്തത് ഇടതു കയ്യിന്റെ ഈ മോശം പ്രവർത്തി കൊണ്ടല്ലേ? എന്തായാലും ഇപ്പോൾ കക്കൂസുകളിൽ ഒഴിവാക്കാനാകാത്ത ഒരു വസ്തുവായിരിക്കുന്നൂ ഈ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ.

ഇന്നിപ്പോൾ പേപ്പറിന് എന്തെല്ലം ഉപയോഗങ്ങളാണ്. ഒന്നാലോചിച്ചാൽ അത് നല്ലതാണു താനും. പ്ലെയിനിലൊക്കെ മുഖം തുടയ്ക്കാൻ കിട്ടുന്ന നനവും നല്ല മണവും ഉള്ള മിനുമിനുത്ത പേപ്പർ ആർക്കും ഇഷ്ടപ്പെടുന്നതാണ്. ഡൽഹിയിലെ ചുട്ടുപൊള്ളുന്ന വെയിലിൽ നിന്നും പ്ലെയിനിൽ കയറി ഇരിക്കുമ്പോൾ തണുത്ത ഈ വാസനപ്പേപ്പർ മുഖത്തു വയ്ക്കുമ്പോൾ ഉള്ള ആശ്വാസം ഒന്നു വേറെ തന്നെയാണ്. അത് അനുഭവിച്ചിട്ടുള്ളവർക്കേ അതിന്റെ സുഖം അറിയൂ. നല്ല മിനുസവും മൃദുത്വവും ഉള്ളതുകൊണ്ടായിരിക്കും ഇതിന് ടിഷ്യൂ പേപ്പർ എന്നും പറയുന്നത്. ഹോട്ടലുകളിലും കിട്ടും കയ്യും മുഖവും തുടയ്ക്കാൻ ഇമ്മാതിരി പേപ്പർ. നനവും മണവും ഒന്നും കാണില്ലെന്നു മാത്രം. വന്നു വന്ന് ഇപ്പോൾ ചോറുണ്ടു കഴിഞ്ഞാൽ കയ്യ് കഴുകാതെ പേപ്പറിൽ കൈ തുടയ്ക്കുന്നതായിരിക്കുന്നു നമ്മുടെ സംസ്ക്കാരം. എന്തു ചെയ്യാം, കഷ്ടം. എങ്ങനെയാണാവോ ആളുകൾ എച്ചിൽ കയ്യുമായി നടക്കുന്നത്?

സത്യത്തിൽ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പറുകളും പ്രകൃതിക്ക് ഒരു ശാപമാണ്. അത് എളുപ്പത്തിൽ അഴുകി നശിക്കുമെങ്കിലും ഇവ ഉണ്ടാക്കാൻ എത്ര എത്ര മരങ്ങളായിരിക്കും വെട്ടി വീഴ്ത്തപ്പെടുന്നത്? അല്ലെങ്കിൽ ആർക്കാണ് ഇമ്മാതിരി കാര്യങ്ങളിലൊക്കെ ശ്രദ്ധ? എന്റെ കാര്യം നടക്കണം, എനിയ്ക്ക് സുഖവും സൗകര്യവും വേണം, അതിന് എന്തും ആകാം എന്നല്ലേ നമ്മുടെയൊക്കെ ചിന്ത?

ഇയാൾ ടോയ്‌ലെറ്റ് പേപ്പർ വിതരണം ചെയ്യാൻ ശ്രമിക്കുമ്പോൾ മറ്റൊരാൾ വിക്സ് ഗുളികകളുടെ രണ്ട് വലിയ പേക്കറ്റ് എടുത്ത് വിതരണം ചെയ്യാൻ തുടങ്ങിയിരുന്നു. അയാളും കയ്യിലെ സാധനങ്ങൾ ഒഴിവാക്കുകയാണ്. ഇതൊന്നും ഇനി നാട്ടിലെത്തിയാൽ വേണ്ടാത്തതാണ്. അവയെല്ലാം മുടക്കാച്ചരക്കായി വീട്ടിൽ കിടക്കുകയേ ഉള്ളു. എന്റെ കാര്യം നോക്കൂ, ഇപ്പോൾ എന്റെ വീട്ടിൽ പത്തഞ്ഞൂറു രൂപയുടെ ഗുളികകളും മറ്റും ഒരു പ്രയോജനവുമില്ലാതെ കിടക്കുകയാണ് ഇതെല്ലാം കൈലാസയാത്രയ്ക്ക് വാങ്ങിയതാണ്. അവയുടെ കാലാവധി കാത്തിരിക്കുകയാണിപ്പോൾ ഞാൻ; അവയെല്ലാം എടുത്ത് വലിച്ചെറിയാൻ. ഇമ്മാതിരി സാധനങ്ങളെല്ലാം ഈ യാത്രയുടെ അമരക്കാർ തന്നെ വാങ്ങി സൂക്ഷിച്ചിരുന്നെങ്കിൽ ഒരു പാടു പണവും മറ്റും ആളുകൾക്ക് ലാഭിക്കാമായിരുന്നു. ഇതൊക്കെ ആരോട് പറയാൻ?

എന്തായാലും ഞാൻ എട്ട് പത്ത് വിക്സ് ഗുളികകൾ അയാളിൽ നിന്ന് തരപ്പെടുത്തി. പിന്നീടുള്ള ദിവസങ്ങളിൽ ഞാൻ അത് തിന്നു തീർത്തു.

ആവശ്യമില്ലാതെ സാധനങ്ങൾ വാങ്ങിയ കാര്യം പറഞ്ഞപ്പോഴാണ് ഈ യാത്രയ്ക്ക് വേണ്ടി ആളുകൾ ഭീമമായ പണം മുടക്കിയ കാര്യം എന്റെ മനസ്സിൽ ഓർമ്മയായി കയറി വന്നത്. എന്തെല്ലാം വില കൂടിയ സാധനങ്ങളാണ് ഇവർ വാങ്ങിയിട്ടുള്ളത്! 1800 രൂപയുടെ മങ്കീ കാപ്, 2000 രൂപയുടെ കണ്ണട, 400 രൂപയുടെ ഗ്ലൗസ് എന്നിങ്ങനെ ആ സാധനങ്ങളുടെ ലിസ്റ്റ് നീളുകയാണ്. QUECHUA എന്ന കമ്പനിയുടെ ഷൂസ്, ബാഗ്, വാട്ടർ ബോട്ടിൽ, കുത്തി നടക്കാനുള്ള വടി എന്നിങ്ങനെ ട്രെക്കിങ്ങിനായുള്ള സാധനങ്ങളുടെ ഒരു വലിയ നിര തന്നെ എനിക്ക് യാത്രികളുടെ കയ്യിൽ കാണാനായി. റെയിൻ കോട്ട്, ഓവർ കോട്ട് എന്നിങ്ങനെ ഒരു കൂട്ടം സാധനങ്ങൾ The North Face-ന്റേതായും കണ്ടു. ഇമ്മാതിരി സാധനങ്ങൾക്കെല്ലാം കൂടി ഇവർ ചുരുങ്ങിയത് ഒരു അര ലക്ഷം രൂപ മുടക്കിക്കാണും. എനിയ്ക്കതെല്ലം ഒരു അത്ഭുതമായാണ് തോന്നിയത്. കാരണം എന്നെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം അവയെല്ലാം ഒഴിവാക്കാവുന്ന വെറും ആഡംബരവസ്തുക്കളായിരുന്നു. ഞാൻ യാത്രയിലുടനീളം കുത്തി നടക്കാൻ ഉപയോഗിച്ചത് കെ.എം.വി.എൻ.കാർ തന്ന നല്ല ചൂരലിന്റെ വളഞ്ഞ പിടിയുള്ള ഊന്നുവടിയായിരുന്നു. ഇന്നിപ്പോൾ അതെന്റെ വീട്ടിൽ എന്റെ കൈലാസയാത്രയുടെ പ്രതീകമായി വിരാജിക്കുകയാണ്. അതിനൊന്നും ഞാൻ ഒരു പൈസ പോലും ചെലവാക്കിയിട്ടില്ല. അത്രയൊക്കെയേ ഈ യാത്രയ്ക്ക് വേണ്ടൂ. പക്ഷേ നഗരത്തിലും മഹാനഗരത്തിലും ജീവിക്കുന്ന പരിഷ്ക്കാരിയായ ഇന്ത്യക്കാരന് അതെല്ലം ഒരു കുറച്ചിലായേ തോന്നൂ.

നഗരത്തിലും മഹാനഗരത്തിലും ഞാൻ ജീവിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും എണ്ണ തേച്ച് കുളിക്കുകയും കഞ്ഞി കുടിച്ച് വിശപ്പകറ്റുകയും ചെയ്തതല്ലതെ ഒരു തരത്തിലുള്ള പരിഷ്കാരങ്ങളിലും ഞാൻ ജീവിതത്തിൽ ഒരിക്കലും ശ്രദ്ധിച്ചിട്ടില്ല. അതുകൊണ്ടു തന്നെ ഈ യാത്ര ഞാൻ വെറുമൊരു പഴഞ്ചനായ ഗ്രാമീണനാണെന്നെന്നെ ബോദ്ധ്യപ്പെടുത്തി. പരിഷ്ക്കാരത്തിനും സൗകര്യത്തിനും പറ്റിയ കുറെ സാധനങ്ങൾ ഞാനീ യാത്രയിൽ കണ്ടു. അതിലൊന്നാണ് സോപ്പ് സ്റ്റ്റിപ്പ്. അടുക്കിവച്ച ചെറിയ ചെറിയ പേപ്പർ കഷ്ണങ്ങളാണിത്. ഈ പേപ്പർ കഷ്ണങ്ങളിൽ കൈ കഴുകാനുള്ള സോപ്പ് ഉണ്ട്. മെഴുകിൽ മുക്കിയെടുക്കുന്ന മെഴുകുപേപ്പർ പോലെ സോപ്പുവെള്ളത്തിൽ മുക്കി ഉണക്കിയെടുക്കുന്നതാകാം ഇവ. 5, 10 എന്ന ക്രമത്തിൽ അടുക്കി സ്റ്റാപ്പിൾ ചെയ്ത് ഒരു കവറിലിട്ട് വിപണനം ചെയ്യപ്പെടുന്ന ഇത് കടകളിൽ വാങ്ങാൻ കിട്ടും. ഇതുണ്ടെങ്കിൽ പിന്നെ സോപ്പ് കൊണ്ട് നടക്കുകയേ വേണ്ട. ആവശ്യമുള്ളപ്പോൾ ഒരു സ്റ്റ്റിപ്പ് കീറിയെടുത്ത് കയ്യിൽ വച്ച് വെള്ളമൊഴിച്ച് നല്ല പോലെ ഉരസിയാൽ കയ്യിൽ ആവശ്യത്തിന് സോപ്പ് പതയായി. കൈ കഴുകാൻ എന്തെളുപ്പം!!! ചന്ദനം, മുല്ല എന്നീ പല മണത്തിലും ഉള്ള സോപ്പ് സ്റ്റ്റിപ്പുകൾ വാങ്ങാൻ കിട്ടും.. ഇതൊക്കെ ഉണ്ടാക്കുന്നവർക്ക് വെബ്സൈറ്റ് വരെ ഉണ്ട്. (www.toileteries.net). ഇങ്ങനെ ഒരു കൂട്ടം സാധനങ്ങൾ ഞാൻ ആളുകളുടെ കയ്യിൽ കണ്ടു. എല്ലാം ഇപ്പോൾ ഓർമ്മയിൽ വരുന്നില്ലെന്നു മാത്രം.

ഗുൻജിയിലെ ഒരു ദിവസത്തെ താമസത്തിനുശേഷം അടുത്തദിവസം രാവിലെ ഞങ്ങൾ അടുത്ത ലക്ഷ്യമായ ബുധിയിലേക്ക് തിരിച്ചു. മടക്കയാത്രയാണ്. മുമ്പേ സഞ്ചരിച്ച വഴിയാണ്. അതുകൊണ്ട് ഓർമ്മിക്കത്തക്കതായ ഒന്നും മനസ്സിലില്ല. യാത്ര ചെയ്യവേ, ഒരിടത്ത് നടപ്പാതക്കടുത്തായി ഒരു ആപ്പിൾ മരത്തിൽ പച്ചയായ ആപ്പിളുകൾ തൂങ്ങിക്കിടക്കുന്നത് കണ്ടപ്പോൾ അതിലൊന്ന് അറുത്തെടുക്കാനായി കയ്യിലുള്ള ഊന്നു വടി പൊക്കിയത് ഞാനിപ്പോഴും ഓർക്കുന്നുണ്ട്. എവിടെ നിന്നാണാവോ ഒരു സ്ത്രീ അപ്പോൾ അവിടെ ചാടി വീണു. എന്നിട്ട് ഹിന്ദിയിൽ എന്നെ നോക്കി പറഞ്ഞ ചീത്തയ്ക്ക് ഒരളവില്ലായിരുന്നു. എനിക്കൊന്നും മനസ്സിലായില്ലെന്നതു മാത്രമാണ് അതിന്റെ നല്ല വശം. ഞാൻ ആപ്പിൾ അറുത്തെടുത്തിരുന്നെങ്കിൽ ഉള്ള അവസ്ഥയായിരുന്നു അന്നു മുഴുവൻ എന്റെ മനസ്സിലുണ്ടായിരുന്നത്. അങ്ങനെ സംഭവിച്ചിരുന്നെങ്കിൽ ഞങ്ങളുടെ ബാച്ചിനു മുഴുവൻ ഞാൻ ചീത്തപ്പേരുണ്ടാക്കി വച്ചേനെ. ഭാഗ്യം, കൈലാസനാഥന്റെ തുണ കാരണം അബദ്ധമൊന്നും പറ്റാതെ ഞാൻ രക്ഷപ്പെട്ടു.

ആ ഭാഗത്തൊക്കെ വഴിയുടെ ഇരുവശങ്ങളിലും ആളുകൾ താമസിക്കുന്നുണ്ട്. വഴിയിൽ ഹോട്ടലുകളുണ്ട്. മോടി റസ്റ്റോറന്റ് ആപ്കാ ഹാർദ്ദിക് അഭിനന്ദൻ കർത്താ ഹൈ... എന്നും മറ്റും അവയുടെ മുന്നിൽ എഴുതി വയ്ക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. മടങ്ങി വരുമ്പോൾ, വീണ്ടും ഞങ്ങൾ ചിയാലേഖിലെത്തി. പൂക്കളുടെ താഴ്വരയിൽ. നിരവധി പൂക്കൾ അപ്പോഴും അവിടെ കാമദേവനെ കാത്ത് വിടർന്നു നിൽപ്പുണ്ടായിരുന്നു. അകലെയായി നേരത്തെ കണ്ണിൽ പെടാത്ത ഒരു ക്ഷേത്രം മടക്കയാത്രയിൽ ദൃശ്യമായി. ചിയാലേഖിൽ ഹാൾട്ടൊന്നുമില്ലാത്തതിനാൽ അങ്ങോട്ടെത്തിനോക്കാൻ എനിയ്ക്കായില്ല. ചിയാലേഖിൽ നിന്ന് താഴേക്കിറങ്ങുമ്പോൾ മുന്നിൽ മൂടൽ മഞ്ഞല്ലാതെ ഒന്നും കാണുന്നില്ലായിരുന്നു. മുന്നിൽ മാത്രമല്ല. എങ്ങും അനന്തമായ മൂടൽ മഞ്ഞ് ആയിരുന്നു... എന്നാൽ കാതിൽ കാളിയുടെ ഗർജ്ജനം ഇരമ്പിക്കൊണ്ടിരുന്നു.

കയറ്റവും ഇറക്കവും കഴിഞ്ഞ് ബുധിയിലെത്തുമ്പോൾ 'ബുരാംശ്' പാനീയവുമായി കെ.എം.വി.എൻ.കാർ ഞങ്ങളെ കാത്തു നിൽപ്പുണ്ടായിരുന്നു. ആദ്യമായെത്തിയത് ഞങ്ങൾ കുറച്ചു പേർ ആയതിനാൽ അവർ പഴുത്ത കുറേ പ്ലം ഞങ്ങൾക്ക് തന്നു. നല്ല ആരോഗ്യകരമായ ചുറ്റുപാടിൽ വളർന്നതിനാൽ അവയ്ക്ക് നല്ല രുചി ഉണ്ടായിരുന്നു. നേരത്തെ ഉണരുന്ന കിളികൾക്കാണ് പുഴുക്കളെ കിട്ടുക എന്ന ഇംഗ്ലീഷ് പഴമൊഴി പ്ലം തിന്നുമ്പോൾ എന്റെ മനസ്സിലൂടെ കടന്നുപോയി. പിറ്റേ ദിവസം അവിടെ നിന്ന് പോരുമ്പോൾ അവയുടെ വിലയായി 60 രൂപ അവർ എന്നോട് ചോദിച്ചു വാങ്ങി. അത് തികച്ചും അപ്രതീക്ഷിതമായിരുന്നതിനാൽ കിളികൾ നേരത്തേ ഉണരുന്നത് ശരിയല്ലെന്ന് എനിയ്ക്ക് തോന്നിയെങ്കിലും ഞാൻ മടിയൊന്നും കൂടാതെ അവർക്ക് പണം കൊടുത്തു.

രാത്രിയിൽ ഐ.ടി.ബി.പി.യിൽ പോയി, കൈലാസത്തിലെ കല്ലുകൾ ചോദിച്ച മലയാളിക്ക് കുറച്ചു കല്ലുകൾ കൊടുത്ത് യാത്ര പറഞ്ഞു. മിനിറ്റിന് ഒരു രൂപയെന്ന സൗജന്യനിരക്കിൽ നാട്ടിലേക്ക് ഫോൺ ചെയ്യാൻ പ്രസ്തുത വ്യക്തി ഞങ്ങൾക്ക് സൗകര്യം ചെയ്തു തരികയും ചെയ്തു. ഞങ്ങളെല്ലാം ആ സൗകര്യം പരമാവധി പ്രയോജനപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. അല്ലെങ്കിൽ മിനിറ്റിന് 6രൂപയോ മറ്റോ ആണ് ഫോൺ ചാർജ്.

ആ രാത്രി ബുധിയിൽ തങ്ങിയ ഞങ്ങൾ പിന്നീട് അടുത്ത രാത്രി ഗാലയിലും അതിനടുത്ത രാത്രി ശിർഖയിലും താമസിച്ചു. ശിർഖയിൽ നിന്ന് വീണ്ടും നടത്തം തുടങ്ങിയ ഞങ്ങൾ പഴയ വഴിയേ അല്ല സഞ്ചരിച്ചത്. നേരത്തേ നാരായണാശ്രമത്തിൽ നിന്ന് ശിർഖയിലേക്ക് നടക്കുകയായിരുന്നെങ്കിൽ ഇപ്പോൾ ശിർഖയിൽ നിന്ന് മറ്റൊരിടത്തേക്കാണ് നടന്നത്. അവിടെ നിന്ന് ധാർച്ചുലയിലേക്ക് പതിവു പോലെ ജീപ്പിൽ യാത്ര ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. ജീപ്പ് നിന്ന സ്ഥലത്ത് എത്തുന്നതിനു മുമ്പ് പോർട്ടറെ ഞാൻ പറഞ്ഞു വിട്ടു. 4000രൂപ കൊടുത്തിട്ടും അവന് തൃപ്തിയായിട്ടില്ലായിരുന്നു.

മലയോരത്തു കൂടെ നടക്കുമ്പോൾ കാളിയുടെ മറുകരയിൽ മനോഹരമായ നേപ്പാളീ ഗ്രാമങ്ങൾ കാണാം. ഹൃദ്യമാണീ കാഴ്ച. അത്തരം ഒരു കാഴ്ച ഞാനിവിടെ കൊടുക്കുന്നുണ്ട്. പല്ലവ് പാൽ ചൗധരിയാണ് അതിന്റെ ഫോട്ടോഗ്രാഫർ. നല്ല ഭാവനയുള്ള ഒരു ചെറുപ്പക്കരനാണയാൾ എന്ന് അയാളുടെ ഫോട്ടോകൾ കണ്ടപ്പോൾ എനിയ്ക്ക് തോന്നി.


ഒരു നേപ്പാളീ ഗ്രാമം (ഫോട്ടോയ്ക്ക് കടപ്പാട്: ശ്രീ പല്ലബ് പാൽ ചൗധരി, കൊൽക്കത്ത)

ധാർച്ചുലയിൽ ഞങ്ങൾ ഉച്ചയോടെയാണെത്തിയത്. ഊണ് കെ.എം.വി.എൻ ഗസ്റ്റ് ഹൗസിലായിരുന്നു. എത്തിയ പാടേ ഞാൻ ചെയ്തത് ഒരു ബാർബർ ഷാപ്പിൽ പോയി താടിയും മുടിയും മുറിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. താടിയുള്ള എന്റെ ഒരു ഫോട്ടോ ഒരെണ്ണം എടുത്തു വയ്ക്കണം എന്നുണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും കയ്യിൽ ക്യാമറയൊന്നും ഇല്ലാതിരുന്നതിനാൽ കാര്യം നടന്നില്ല. കുളിയും ഊണും കഴിഞ്ഞ് പുഴയ്ക്കക്കരെയുള്ള നേപ്പാൾ കാണാൻ ഞാൻ മറ്റുള്ളവരോടൊത്ത് പുറപ്പെട്ടു. അവിടെയുള്ള പ്രശസ്തമായ ഒരു ക്ഷേത്രമായിരുന്നു എല്ലാവരുടേയും ലക്ഷ്യം. പക്ഷേ നേപ്പാളിലേക്ക് കടക്കുന്നതിനു മുമ്പു തന്നെ ക്ഷേത്രദർശനമെന്ന ലക്ഷ്യം ആളുകൾ വേണ്ടെന്നു വച്ചിരുന്നു. അവിടെ പോയി തിരിച്ചെത്താൻ രാത്രിയ്ക്ക് മുമ്പ് പറ്റില്ല എന്ന വിവരം എങ്ങനെയോ എല്ലാവരും മനസ്സിലാക്കി എന്നതു തന്നെ അതിന്റെ കാരണം.

പാലം കടന്നു വേണം നേപ്പാളിലെത്താൻ. പാസ്പോർട്ടോ വിസയോ ഒന്നുമില്ലാതെ നേപ്പാൾ സന്ദർശിക്കാനുള്ള അവസരം. രാത്രി പത്തു മണിയ്ക്ക് മുമ്പ് തിരിച്ചെത്തണമെന്നത് മാത്രമാണ് ആകെയുള്ള നിബന്ധന. പാലത്തിനിപ്പുറം ഇന്ത്യൻ പട്ടാളക്കാർ (പോലീസുകാർ?) കാവലുണ്ട്. പാലത്തിനപ്പുറം എത്തിയപ്പോൾ കണ്ടത് നേപ്പാളീ പോലീസിനെയാണ്. അവരും പാലത്തിനു കാവലിരിക്കയാണ്. അതിൽ പെണ്ണുങ്ങളും ഉണ്ട്.

പാലത്തിനപ്പുറം, ദാർച്ചുലയിൽ (അങ്ങനെയാണ് നേപ്പാളിലെ ആ സ്ഥലത്തിന്റെ പേര്; ഇന്ത്യയിലേത് ധാർച്ചുല.) ചുറ്റി നടക്കുമ്പോൾ എവിടേയും ഹിന്ദിയിലെഴുതിയ എഴുത്തുകളേ കാണാനുണ്ടായിരുന്നുള്ളു. എന്താണ് അവർ നേപ്പാളീ ഭാഷയിൽ ഒന്നും എഴുതാത്തത് എന്ന് ഞാൻ അതിശയിച്ചു. ഒടുവിൽ ഞാൻ ഒരാളോട് കാര്യം തിരക്കി. അപ്പോഴല്ലേ അറിയുന്നത് നേപ്പാളിയുടെ ലിപി ഹിന്ദിയുടേതു തന്നെ എന്ന്. അവർ എഴുതി വച്ചിട്ടുള്ളതെല്ലാം നേപ്പാളിയിലാണ്. പക്ഷേ ഹിന്ദിയിൽ നിന്ന് ഒരു വ്യത്യാസവും ഇല്ലെന്നു മാത്രം.

ദാർച്ചുലയിൽ നിറയെ കടകളാണ്. എല്ല കടകളിലും ഞങ്ങൾ കയറി ഇറങ്ങി. പലരും പലതും വാങ്ങി. ഒന്നും വാങ്ങാതെ നാട്ടിൽ പോകുന്നത് മോശമല്ലേ എന്നു കരുതി, പല്ലവൻ ഒരു കുട വാങ്ങുമ്പോൾ, ഞാനും ഒന്ന് വാങ്ങി. വലിയൊരു കുട. ഭാര്യയ്ക്കും ഭർത്താവിനും ഒരുമിച്ചു യാത്ര ചെയ്യൻ ഈ ഒരു കുട മതി. 130 രൂപ ചോദിച്ചു എന്നാണോർമ്മ. 130 ഇന്ത്യൻ രൂപകൊടുത്തപ്പോൾ അവർക്ക് പെരുത്ത് സന്തോഷം. കാരണം ഇന്ത്യൻ കറൻസിയ്ക്ക് മൂല്യം കൂടുതലുണ്ടെന്നതു തന്നെ. ഞങ്ങൾക്കും സന്തോഷം. കാരണം ഇന്ത്യൻ രൂപ നേപ്പാളീ കറൻസിയിലേക്ക് മാറ്റേണ്ടി വന്നില്ലല്ലോ എന്നതു തന്നെ. പക്ഷെ ഈ ഇടപാടിലെ നഷ്ടം കഴിഞ്ഞ ആഴ്ച വീണ്ടും നേപ്പാളിൽ പോയപ്പോഴേ മനസ്സിലായുള്ളു.

കഴിഞ്ഞ ആഴ്ച ഞാൻ കാഠ്മാണ്ടുവിൽ പോയിരുന്നു. പക്ഷേ ആ യാത്ര പാസ്പോർട്ടോടു കൂടിയായിരുന്നു. കാഠ്മാണ്ഡുവിലെ ത്രിഭുവൻ വിമാനത്താവളം വഴി നേപ്പാളിലെത്താൻ പാസ്പോർട്ട് നിർബ്ബന്ധം. ഇമിഗ്രേഷൻ ചട്ടങ്ങളും പാലിക്കേണ്ടതുണ്ട്. അവിടത്തെ ഒരു ചായപ്പീടികയിൽ നിന്ന് 40 രൂപയുടെ രണ്ടു ചായയും 80 രൂപയുടെ വടയും കഴിച്ച ശേഷം 120 രൂപ ആവശ്യപ്പെട്ട കടക്കാരന് ഞാൻ 100 രൂപയുടെ ഇന്ത്യൻ കറൻസി കൊടുത്തപ്പോൾ 40 നേപ്പാളി രൂപ അയാൾ എനിയ്ക്ക് തിരിച്ചു തന്നു. നോക്കണേ ദാർച്ചുലയിലെ സാമ്പത്തിക നഷ്ടം. കുട മാത്രമല്ല കുറച്ച് മധുരപലഹാരങ്ങളും ഞാൻ ഇതേ വിധത്തിൽ അവിടെ നിന്ന് വാങ്ങിയിരുന്നു. 160 നേപ്പാളീ രൂപയാണ് 100 ഇന്ത്യൻ രൂപയുടെ മൂല്യം. പറഞ്ഞിട്ടെന്താ, കാഠ്മാണ്ടുവിൽ ഇന്ത്യയിലെ 500 രൂപയ്ക്കും 1000 രൂപയ്ക്കും ഒരു മൂല്യവുമില്ല. ഒരു സ്ഥലത്തും അവ സ്വീകാര്യമല്ല. വലിയ വലിയ ഹോട്ടലുകളിൽ പോലും ഈ നോട്ടുകൾ എടുക്കില്ല എന്ന് വലിയ അക്ഷരത്തിൽ എഴുതി വച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇന്ത്യയിലെ ഈ നോട്ടുകൾ മിക്കതും കള്ളനോട്ടുകളാണ് എന്ന അറിവാണ് നേപ്പാളികളെ ഇവ ഒഴിവാക്കാൻ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നത്. എന്തായാലും ഹോട്ടലിലെ താമസവും ഭക്ഷണവും ADB-യുടെ വകയായിരുന്നതിനാൽ ഇന്ത്യൻ കറൻസിയുടെ ഈ പ്രശ്നങ്ങളൊന്നും ഞങ്ങൾക്കനുഭവപ്പെട്ടില്ല.

ദാർച്ചുലയിലെ നേപ്പാളീ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാൻ കഴിയാത്തതിൽ എനിയ്ക്ക് പ്രത്യേകിച്ചൊന്നും തോന്നിയിരുന്നില്ല. പക്ഷേ സാക്ഷാൽ പരമേശ്വരൻ അതിൽ ദുഖിതനായിരുന്നിരിക്കണം. ഞാനൊരു നേപ്പാളീ ക്ഷേത്രം ദർശിക്കണം എന്നു തന്നെ അദ്ദേഹം തീരുമാനിച്ചിരിക്കണം. അതല്ലായിരുന്നെങ്കിൽ അപ്രതീക്ഷിതമായി നേപ്പാൾ സന്ദർശിക്കാനുള്ള ഒരവസരം എനിയ്ക്കിപ്പോൾ വന്നു ചേരുകയില്ലായിരുന്നു. അതല്ലായിരുന്നെങ്കിൽ ബംഗ്ലാദേശിലെ ഡാക്കയിൽ നടക്കേണ്ട യോഗം നേപ്പാളിലേക്ക് മാറുകയില്ലായിരുന്നു. വെറും രണ്ടു ദിവസത്തെ തിരക്കേറിയ ഔദ്യോഗിക യാത്രക്കിടയിൽ കാഠ്മാണ്ഡുവിലെ പ്രശസ്തമായ പശുപതിനാഥക്ഷേത്രം ദർശിക്കാൻ എനിയ്ക്ക് സമയം കിട്ടിയതോർക്കുമ്പോൾ കൈലാസനാഥൻ മറ്റു തരത്തിൽ ചിന്തിച്ചിരിയ്ക്കും എന്ന് ചിന്തിയ്ക്കാൻ എനിയ്ക്ക് പറ്റുന്നില്ല. പശുപതിനാഥക്ഷേത്രം കണ്ടു പശുപതിനാഥസന്നിധിയിലുള്ള ബാഗ്മതി നദിയുടെ തീരത്ത് ശവശരീരങ്ങൾ കത്തിയമരുന്നത് നോക്കി തിരിച്ചു നടക്കുമ്പോൾ ഞാൻ ചിന്തിച്ചത് എന്റെ കഴിഞ്ഞ ഒരു വർഷത്തെ തീർത്ഥയാത്രകളാണ്. കൊല്ലൂരിലെ മൂകാംബികയിൽ നിന്ന് തുടങ്ങിയ ആ തീർത്ഥയാത്ര ഇനി ഒരു പക്ഷേ തീരുന്നത് ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ക്ഷേത്രമായ കംബോഡിയയിലെ ആങ്കോർവാട്ട് ക്ഷേത്രദർശനത്തോടെയായിരിക്കുമോ? സാക്ഷാൽ കൈലാസനാഥനും ശങ്കരാചാര്യർക്കും മാത്രം അറിയാം എന്റെ നാളെകൾ എവിടെയൊക്കെയാണെന്ന്! അല്ലെങ്കിൽ ഞാൻ കരുതിയതാണോ 50 വയസ്സിനു ശേഷമുള്ള നോയ്ഡയിലെ എന്റെ ഈ ഊഴം?

നാളെകളെക്കുറിച്ച് പക്ഷേ ഞാനിപ്പോൾ ഓർമ്മിക്കുന്നില്ല. ധാർച്ചുലയിലെ രാത്രിയെപ്പറ്റി ഓർമ്മിക്കത്തക്കതായി ഒന്നും കാണുന്നുമില്ല. യാത്രയുടെ ഓർമ്മയ്ക്കായി ധാർച്ചുലയിലെ ക്യാമ്പിൽ നിന്നും യാത്രക്കാർ ധാരാളം വാൾപോസ്റ്ററുകൾ വാങ്ങിയത് ഞാനോർക്കുന്നു.. പർവ്വതങ്ങളുടേയും പ്രകൃതിയുടേയും ചിത്രങ്ങൾ. അവിടെയും ഞാൻ പിശുക്കു കാണിച്ചു. ഒന്നും വാങ്ങിയില്ല. പിറ്റേ ദിവസം ഞങ്ങൾ മൈത്രിയിലെ ഐ.ടി.ബി.പി.ക്യാമ്പിൽ എത്തിയപ്പോൾ അവർ ഞങ്ങൾക്ക് തന്ന സ്മരണികകളിൽ ഈ വാൾപോസ്റ്ററുകളും ഉണ്ടായിരുന്നു. യാത്രക്കാർ വാൾപോസ്റ്ററുകൾക്ക് പണം ചെലവാക്കിയത് വെറുതെയായോ എന്തോ? കയ്യിലുള്ള ചിത്രങ്ങൾ തന്നെ വീണ്ടും കിട്ടുമ്പോൾ അവർക്കൊക്കെ എന്തു തോന്നിയോ ആവോ?

ധാർച്ചുലയിലെ രാത്രിവാസത്തിനുശേഷം അടുത്ത ദിവസം രാവിലെ ഞങ്ങൾ വീണ്ടും മടക്കയാത്ര തുടങ്ങി. ബസ്സിലാണ് യാത്ര. ഡ്രൈവർമാർ പഴയതു തന്നെ. ബസ്സിൽ കിട്ടിയ സ്ഥലത്ത് ഞാൻ ഒതുങ്ങി ഇരുന്നു. ദുർഗ്ഗമവും ദുർഘടവുമായ റോഡിലൂടെയുള്ള ബസ് യാത്ര ആലോചിച്ചപ്പോൾ വയറ്റിലൊരു കാളൽ. യാത്രക്കാരുടെ ആയുസ്സിനു ബലമുണ്ടെങ്കിൽ, തീർച്ച, ബസ്സിനൊരപകടവും സംഭവിക്കില്ല. മൈത്രിയിലെ ഐ.ടി.ബി.പി ക്യാമ്പ് കഴിഞ്ഞാലുള്ള യാത്ര പഴയ വഴി മാറിയാണ്. ഇങ്ങോട്ട് വന്ന വഴിയല്ല ഐ.ടി.ബി.പി ക്യാമ്പ് കഴിഞ്ഞാലുള്ള മടക്കയാത്ര. ജാഗേശ്വറിലെ ക്ഷേത്രസമുച്ചയങ്ങളും പാതാളഭുവനേശ്വരം എന്ന ഗുഹാക്ഷേത്രവും ആണ് ഇനിയുള്ള ആകർഷണങ്ങൾ. നാളെ സൂര്യനസ്തമിച്ചു കഴിയുമ്പോൾ ഈ യാത്ര ഡൽഹിയിൽ അവസാനിക്കും. അതോടെ കൈലാസയാത്രയ്ക്ക് പരിസമാപ്തി ആവുകയാണ്. ഓടിക്കൊണ്ടിരുന്ന ബസ്സിൽ അകലെയുള്ള ഗിരിനിരകൾ നോക്കി ഞാൻ നിർവ്വികാരനായി ഇരുന്നു.


* * * * * * * * * * * * * ** * * * * * ** * * * * * * തുടരും

ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 22

ബസ്സ് പുരങ് ഹോട്ടലിലെത്തുമ്പോൾ ഉച്ച തിരിഞ്ഞിരുന്നു. പുരങ് ഹോട്ടലിലെ ജീവനക്കാർ പെണ്ണുങ്ങളാണ്. ചെറുപ്പക്കാരികളാണ്. ചിലരുടെയൊക്കെ കൂടെ കുട്ടികളും ഉണ്ട്. അവരൊക്കെ ഹോട്ടലിന്റെ തൊട്ടടുത്ത് തന്നെയാണ് താമസിക്കുന്നത്. ഞങ്ങൾ അവിടെ കയറിച്ചെല്ലുമ്പോൾ അവർ കയ്യിൽ താക്കോലുകളും പിടിച്ച് വരാന്തയിൽ തന്നെ നില്പുണ്ടായിരുന്നു. ഞങ്ങൾ മുമ്പ് താമസിച്ച മുറി ഏതെന്നു ചോദിച്ച് അതേ മുറിയുടെ താക്കോലാണ് ഓരോരുത്തർക്കും കൊടുക്കുന്നത്. ഹോട്ടലിൽ ഞാൻ മുമ്പ് താമസിച്ച റൂം തന്നെയാണവർ എനിയ്ക്കും തന്നത്.

ബാഗ് മുറിയിൽ വച്ച് സ്ഫിങ്റ്റർ പേശിയ്ക്ക് ആശ്വാസമേകിയ ഞാൻ കുളി കഴിഞ്ഞ് പുറത്ത് നേപ്പാളീ ഹോട്ടലിൽ പോയി ഊണു കഴിച്ചു. ഊണിന് 10 യുവാൻ. ഒരു ചായയും കുടിച്ചു. 2 യുവാൻ. അതൊന്നും വലിയ വിലയല്ല. ഇന്ത്യൻ കറൻസിയിലേക്ക് മാറ്റരുതെന്നു മാത്രം. മാറ്റിയാലോ? അപ്പോൾ രൂപ 84 ആയി.

കയ്യിലുള്ള വസ്ത്രങ്ങളെല്ലാം മുഷിഞ്ഞു നാറിയതാണ്. ഇന്നും നാളെയുമായി അതൊക്കെ കഴുകിയിട്ടാൽ നന്നായി ഉണങ്ങിക്കിട്ടും. അത്രയ്ക്ക് വെയിലാണ് പകൽ സമയങ്ങളിൽ. അതുകൊണ്ട് ഭക്ഷണം കഴിഞ്ഞ് ഞാൻ നേരേ ഹോട്ടലിലേക്ക് തന്നെ പോന്നു.

ഹോട്ടലിൽ മുറിയൊന്നും വൃത്തിയായി സൂക്ഷിച്ചിട്ടില്ല. ഞാൻ കൈലാസത്തിലേക്ക് പോകുന്ന സമയത്തും ഇതേ മുറിയിലാണ് കഴിഞ്ഞത് എന്നു പറഞ്ഞല്ലോ. അപ്പോൾ മുറിയിൽ ഞാനുപയോഗിച്ച ബെഡ്ഷീറ്റിൽ എന്തോ കറയുടെ വലിയ ഒരു പാട് ഉണ്ടായിരുന്നു. അത് കഴുകിയാൽ പോകുന്നതാണോ എന്തോ? കാണുമ്പോൾ ബെഡ്ഷീറ്റ് കഴുകിയ മട്ടൊന്നും ഇല്ലായിരുന്നു. ഇത്തവണ റൂമിൽ ചെന്നപ്പോഴും അതേ ബെഡ്ഷീറ്റും അതേ കറയും അവിടെ തന്നെ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഷീറ്റ് മാറ്റിയിട്ടില്ലെന്ന് ചുരുക്കം. ഞാൻ ഈ ഹോട്ടലിൽ നിന്ന് പോയ ശേഷം ഇന്നിപ്പോൾ കയറി വരുന്നതിനിടയ്ക്ക് ഉള്ള 10 ദിവസങ്ങളിൽ ചുരുങ്ങിയത് രണ്ടു പേരെങ്കിലും മൂന്നോ നാലോ ദിവസം ഈ ബെഡും ബെഡ്ഷീറ്റും ഉപയോഗിച്ചുകാണും. എന്നിട്ടിപ്പോഴും ഈ ബെഡ്ഷീറ്റിനൊരു സ്ഥാനചലനം സംഭവിച്ചിട്ടില്ല. ബെഡ് ഷീറ്റ് മാത്രമല്ല, പുതയ്ക്കാനുള്ള കമ്പിളിയ്ക്കും ഒരു മാറ്റവുമില്ല.

ബെഡ് ഷീറ്റിന്റേയും കമ്പിളിയുടേയും കാര്യം ഇവിടെ മാത്രമല്ല ഇങ്ങനെ. ഞങ്ങൾ ഇതിനു മുമ്പ് താമസിച്ച ക്യാമ്പുകളിലും യാത്രികർ കിടക്കാനും പുതയ്ക്കാനും ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത് മറ്റു പലരും ഉപയോഗിച്ച് മുഷിച്ചിട്ടു പോയ ഷീറ്റുകളും കമ്പിളിയും രജായിയും മറ്റുമായിരുന്നു. മുഷിഞ്ഞു കിടക്കുന്ന ഈ രജായി ഒക്കെ എടുത്ത് പുതയ്ക്കുമ്പോൾ ആളുകൾക്കൊന്നും ഒരു അറപ്പും തോന്നിയില്ല എന്നാണ് എനിയ്ക്ക് മനസ്സിലായത്. വ്യക്തി ശുചിത്വം എന്നത് കിടക്കുന്നിടത്തൊക്കെ തീരെ കുറവാണ് എന്നാണ് ഈ യാത്ര എനിയ്ക്ക് മനസ്സിലാക്കി തന്നത്. ഒരു പക്ഷേ, മുഷിഞ്ഞ ബെഡ് ഷീറ്റിനേക്കാൾ, ആളുകൾ പ്രാധാന്യം കൊടുത്തത് സഹിക്കാനാവാത്ത തണുപ്പിനായിരുന്നിരിക്കണം.

മുഷിഞ്ഞ ബെഡ് ഷീറ്റും തലയിണയും മറ്റും എനിയ്ക്കത്ര സ്വീകാര്യമായിരുന്നില്ല. അതിനാൽ ഞാൻ റെയിൻ കോട്ടും സോക്സും ഗ്ലൗസും മറ്റും രാത്രിയിലും ഉപയോഗിച്ചു. ഉറങ്ങുമ്പോൾ മുഖം മുഷിഞ്ഞ തലയിണയിൽ ഉരസാതിരിക്കാൻ ഞാൻ മങ്കീ ക്യാപ്പ് ധരിച്ച് കണ്ണും മൂക്കും ഒഴികെ ബാക്കിയെല്ലാ ഭാഗവും മൂടി വച്ചു. രജായിയും കമ്പിളിയും ഒരു മൂലയിൽ മാറ്റി വച്ചു. ഇത്രയൊക്കെ ചെയ്തിട്ടും എനിയ്ക്ക് തൃപ്തികരമായി ഉറങ്ങാൻ പറ്റിയിരുന്നില്ല.

ഹോട്ടലിനു വെളിയിൽ തിളയ്ക്കുന്ന വെയിലാണ്. ഞാൻ കുറച്ച് തുണി കഴുകി വെയിലത്തിട്ടു. അഴുക്ക് പിടിച്ച ഷൂസെല്ലാം കഴുകി വെയിലത്തു വച്ചു.

മൂന്നാഴ്ചയോളമായി ഇന്റെർനെറ്റുമായുള്ള ബന്ധം നിന്നു പോയിട്ട്. മെയിൽ ബോക്സുകൾ ഒരു പക്ഷേ നിറഞ്ഞു കവിഞ്ഞിട്ടുണ്ടാകും. മെയിൻ റോഡിലേക്കിറങ്ങിയാൽ ഇന്റെർനെറ്റ് കഫേകളുണ്ട്. മെയിലൊക്കെ ഒന്നു ചെക്ക് ചെയ്താലോ എന്നു കരുതി ഞാൻ പുറത്തു പോകാൻ തയ്യാറായി. അപ്പോൾ ആരോ പറയുന്നത് കേട്ടു, അവിടത്തെ ഇന്റർനെറ്റ് കഫേകളിൽ പോയാൽ പിന്നെ നമ്മുടെ അക്കൗണ്ടുകളൊന്നും ഉപയോഗിക്കാൻ പറ്റില്ലെന്ന്. നമ്മുടെ പാസ്വേഡ് അവിടങ്ങളിൽ വ്യാപകമായി ഹാക്ക് ചെയ്യപ്പെടുമത്രെ. അതു കേട്ട ഞാൻ പിന്നെ പുറത്തു പോയില്ല. ചൈനക്കാർ ഹാക്ക് ചെയ്യാൻ വിദഗ്ദ്ധരാണെന്ന് പൊതുവേ കേൾക്കുന്നതാണല്ലോ. അതവിടേയും കേട്ടു എന്ന് ചുരുക്കം.

ഈ മടക്കയാത്രയിൽ ഞങ്ങൾ 3 രാത്രിയും 3 പകലുകളും തക്ലക്കോട്ടെ ഈ ഹോട്ടലിൽ താമസിച്ചു. ചെയ്യാൻ യാതൊരു കർമ്മപരിപാടിയും ഇല്ലാതെ തന്നെ. ഇത്രയും ദിവസം ഇവിടെ താമസിക്കുന്നതിനു പകരം ഒരു ദിവസം കൂടി ദർശനിൽ താമസിച്ചിരുന്നെങ്കിൽ അഷ്ടപദ് എന്ന സ്ഥലത്തുള്ള ഗുഹകളും മലകളും നന്ദി മലയും മറ്റും നന്നായി കാണാൻ കഴിയുമായിരുന്നു. അതിനൊക്കെ ഇനി വിദേശമന്ത്രാലയം യാത്രാപരിപാടിയിൽ കാര്യമായ മാറ്റം വരുത്തേണ്ടതുണ്ട്. ഒരു പക്ഷേ, ഭാവിയിൽ അതൊക്കെ സംഭവിക്കുമായിരിക്കും. അതല്ലെങ്കിൽ ചൈനയിലെ ഇപ്പോഴുള്ള യാത്ര 12 ദിവസത്തിൽ നിന്ന് 10 ആയി ചുരുക്കാവുന്നതേ ഉള്ളു. എന്തായാലും 3 ദിവസത്തെ തക്ലക്കോട്ടുള്ള താമസം വല്ലാത്ത മുഷിച്ചിലാണ് എന്നിൽ ഉണ്ടാക്കിയത്. പക്ഷേ പലർക്കും അതൊരനുഗ്രഹവും ആയി അനുഭവപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. എന്തൊക്കെ സാധനങ്ങളാണ് ആളുകൾ വാങ്ങി കൂട്ടിയത്. ചൈനീസ് സാധനങ്ങൾ എത്ര വാങ്ങിയാലാണാവോ ഇവർക്കൊക്കെ മതിയാകുക? ഷൂസ്, ഡ്രസ്സുകൾ തുടങ്ങി പലതും ആളുകൾ വാങ്ങിവച്ചു. എനിക്കൊന്നിലും താല്പര്യമില്ലാതിരുന്നതിനാൽ ഞാൻ സാധനങ്ങൾ വാങ്ങാൻ തുനിഞ്ഞതേ ഇല്ല.

തക്ലക്കോട്ട് ഒരു നേപ്പാളി മാർക്കറ്റുണ്ട്. നേപ്പാളികളാണ് ഈ ചന്ത നടത്തുന്നത്. ഈ ചന്ത വെറും 4 മാസമേ കാണുകയുള്ളത്രെ. കൈലാസ മാനസ സരോവര തീർത്ഥാടന കാലത്ത് യാത്രികരെ മുന്നിൽ കണ്ടാണ് നേപ്പാളിൽ നിന്നു വരുന്ന കച്ചവടക്കാർ ഈ ചന്ത പ്രവർത്തിപ്പിക്കുന്നത്. തീർത്ഥാടനം കഴിഞ്ഞാൽ ഈ ചന്ത അടയ്ക്കുമത്രെ. നേപ്പാളികൾ തിരിച്ചു പോകുകയും ചെയ്യും. നേപ്പാളികൾക്ക് ഹിന്ദി അറിയാവുന്നത് കൊണ്ട് ഹിന്ദിക്കാർക്കൊക്കെ ആശയവിനിമയം എളുപ്പമാണ്. പക്ഷേ, തിബത്തുകാരുമായുള്ള സംസാരമാണ് ഒട്ടും ശരിയാകാത്തത്.

ഞാൻ സാധനങ്ങളൊന്നും വാങ്ങിയില്ലെങ്കിലും വാങ്ങുന്നവരുടെ കൂടെ നടന്നു. ഒരാൾ ഒരു തിബത്തൻ കടയിൽ നിന്ന് ഷൂസ് വാങ്ങാൻ നേരത്ത് അത് ആണുങ്ങളുടെ ഷൂസാണോ പെണ്ണുങ്ങളുടെ ഷൂസാണോ എന്നൊരു സംശയം ഞങ്ങൾക്കുണ്ടായി. ആണുങ്ങളുടേതാണോ എന്നറിയാൻ ഒരാൾ മീശ തൊട്ടുകൊണ്ടും ഷൂസിനെ ചൂണ്ടിക്കൊണ്ടും ആംഗ്യം കാണിച്ചു. ആണുങ്ങളുടേതാണോ ഈ ഷൂ എന്നാണയാൾ ഉദ്ദേശിച്ചത്. കടയിലെ വില്പനക്കാരിയായ തിബത്തൻ സ്ത്രീ അവളുടെ തലയിൽ കൈകൾ വച്ച് രണ്ട് വിരലുകൾ പൊക്കി മൃഗങ്ങളുടെ കൊമ്പ് പോലെ കാണിച്ച് ഉത്തരം നൽകി. യാക്കിന്റെ തോലു കൊണ്ടാണ് ഷൂസുണ്ടാക്കിയിരിക്കുന്നത് എന്നോ മറ്റോ ആണ് അവൾ മറുപടി തന്നത്. ഇങ്ങനെയൊക്കെ ആയിരുന്നു അവിടെ ഞങ്ങളുടെ ആശയ വിനിമയം.

തിബത്തുകാർക്ക് ശരീരത്തിൽ വലുതായി രോമങ്ങളില്ല. മുഖത്തൊക്കെ ഊശാൻ താടിയേ ഉള്ളു. ഞങ്ങൾ മാർക്കറ്റിലൂടെ നടക്കുമ്പോൾ ഒരു ചെറുപ്പക്കാരൻ ഞങ്ങളുടെ കൂട്ടത്തിലുള്ള ഒരു യാത്രക്കാരന്റെ കയ്യിൽ വന്നു പിടിച്ചു. ഈ യാത്രക്കാരന്റെ കയ്യിൽ ധാരാളം കറുത്ത രോമങ്ങളുണ്ട്. ചെറുപ്പക്കാരൻ ആ രോമങ്ങളിൽ കുറച്ചു നേരം തടവി. അവർക്കതൊക്കെ ഒരാകർഷണമായിട്ടാണ് എനിയ്ക്ക് തോന്നിയത്. മറ്റൊരിക്കൽ ഒരു ചെറുപ്പക്കാരി ഈ യാത്രക്കാരന്റെ താടിയിൽ തടവി. യാത്രക്കാരൻ ഒടുവിൽ അവളുടെ കവിളിൽ തൊട്ടപ്പോഴേ അവൾ അയാളുടെ താടിയിലെ തടവൽ നിർത്തിയുള്ളു.

തക്ലക്കോട്ടിൽ നിന്ന് സാധനങ്ങൾ വാങ്ങിക്കൂട്ടിയ പലർക്കും അവിടത്തെ കറൻസിയായ യുവാൻ തികയാതെ വന്നു. അടുത്തു തന്നെയുള്ള Agricultural Bank of Chinaയോട് ചേർന്ന് അവിടെ ഒരു ATM യന്ത്രം ഉണ്ടായിരുന്നു. അവിടെ നിന്ന് യുവാൻ കിട്ടുമോ എന്ന് ചിലരൊക്കെ നോക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. പക്ഷേ ആ യന്ത്രത്തിൽ മുഴുവൻ ചൈനീസ് അക്ഷരങ്ങളും അക്കങ്ങളുമായിരുന്നു. അതിനാൽ ആർക്കും അത് ഉപയോഗിക്കാനായില്ല.

തിബത്തുകാർക്ക് നമ്മൾ ഇന്ത്യക്കാരോട് നല്ല സ്നേഹവും ബഹുമാനവുമാണ്. അതവരുടെ ഭാവത്തിലും പെരുമാറ്റത്തിലും കാണാം. വെറുതെയല്ല, നമ്മളല്ലേ അവരുടെ ദലൈലാമയെ കൊണ്ടു നടക്കുന്നത്. എന്നിട്ടും നമുക്ക് കൈലാസത്തിൽ പോകാൻ സമ്മതം തരുന്നതിനാണ് നമ്മൾ ചൈനക്കാർക്ക് മാർക്ക് കൊടുക്കേണ്ടത്. ഞാനാണ് ചൈന ഭരിക്കുന്നതെങ്കിൽ എന്റെ ശത്രുവിനെ പോറ്റുന്നവർക്ക് ഞാൻ വിസ കൊടുക്കുകയില്ല തന്നെ. അതെന്തായാലും, ദശാബ്ദങ്ങളായി മുടങ്ങിക്കിടന്ന ഈ കൈലാസയാത്ര വീണ്ടും തുടങ്ങാൻ അശ്രാന്തപരിശ്രമം നടത്തുകയും ചുക്കാൻ പിടിക്കുകയും ചെയ്ത മുൻ പ്രധാനമന്ത്രി അടൽ ബിഹാരി വാജ്പേയിക്ക് ഓരോ ഹിന്ദുവിനും ഉള്ള നന്ദിയും കടപ്പാടും പ്രകടിപ്പിക്കൻ കൂടി ഞാൻ ഈ അവസരം ഉപയോഗിക്കുകയാണ്.

തിബത്തിൽ കാൽക്കുലേറ്റർ ഇല്ലാത്ത കടകൾ കാണുകയേ ഇല്ല. ശാസ്ത്രപുരോഗതിയോ സമൂഹത്തിന്റെ അഭിവൃദ്ധിയോ ഒന്നും അല്ല അതിനു കാരണം. ഭാഷയുടെ പ്രശ്നം തന്നെ. സാധനങ്ങളുടെ വില കാൽക്കുലേറ്ററിൽ എഴുതിക്കാണിക്കുകയാണ് അവിടത്തെ പതിവ്. അല്ലാതെ അവരുടെ സംഖ്യകളൊന്നും നമുക്കറിയില്ലല്ലോ. ഷൂസെടുത്ത് വിലയെന്തെന്ന് ആംഗ്യം കാണിച്ചു ചോദിച്ചാൽ ഉടനെ അവർ കാൽക്കുലേറ്ററിൽ അതിന്റെ വില എഴുതിക്കാണിക്കും. എങ്ങനെയുണ്ട് അവരുടെ മിടുക്ക്?

അവിടെ വെള്ളത്തിനും മദ്യത്തിനും ഒരേ വിലയത്രെ. തിബറ്റുകാരൻ മദ്യം കുടിച്ച് നശിക്കട്ടെ എന്നോ മറ്റോ ആയിരിക്കും ചൈനക്കാരൻ കരുതുന്നത്. തിബറ്റുകാരൻ കുടിച്ച് ലക്കുകെട്ട് നടക്കുമ്പോൾ അവർക്കവിടെ എന്തുമാകമല്ലോ.

Ren Min Lu, Shanxi Lu, Gongga Lu, Deji Jie എന്നൊക്കെ അവിടത്തെ ഓരോ ഉപറോഡുകൾക്കും പേരെഴുതി വച്ചിട്ടുണ്ട്. F.A3131, F.A6113, A.B2148, F.0028, F.L0005 എന്നൊക്കെയാണ് അവിടത്തെ വാഹനങ്ങളുടെ റജിസ്റ്റ്റേഷൻ നമ്പരുകൾ. ഞങ്ങൾ യാത്ര ചെയ്ത ബസ്സിന്റെ വശങ്ങളിൽ Tibet Ngari Tours എന്ന് വലുതായി എഴുതി വച്ചിട്ടുണ്ട്.

ഹോട്ടലിലെ റിസപ്ഷനിൽ ടൂറിസ്റ്റുകൾക്കുള്ള ധാരാളം നോട്ടീസുകൾ കിടക്കുന്നുണ്ട്. അതെല്ലാം അവിടത്തെ ഗവണ്മെന്റിന്റെ വകയാണ്. അതിൽ തിബറ്റിലെ മോശമായ കാലാവസ്ഥയെക്കുറിച്ചും ആ സ്ഥലത്തിന്റെ ഉന്നതിയെക്കുറിച്ചും അവിടത്തെ ഓക്സിജന്റെ കമ്മിയെ കുറിച്ചും ഇതൊക്കെ കാരണം ഉണ്ടായേക്കാവുന്ന അസുഖങ്ങളെക്കുറിച്ചും എല്ലാം വിശദമായി എഴുതിയിട്ടുണ്ട്. പക്ഷേ ഇതൊന്നും അസുഖത്തിനു കാരണമാകുമെന്നെനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. അവരുടെ വൃത്തിക്കുറവും വ്യക്തിശുചിത്വത്തിന്റെ ഇല്ലായ്മയും മറ്റുമായിരിക്കും അസുഖത്തിനു കാരണം എന്നാണ് എനിയ്ക്ക് തോന്നിയത്. അവിടെ നിന്ന് ഭക്ഷണം കഴിക്കുമ്പോൾ ഒരിക്കൽ പോലും വൃത്തിയുള്ള ഒരു പ്ലെയ്റ്റ് എനിയ്ക്ക് കിട്ടിയിട്ടില്ല. പാത്രം കഴുകുന്നതൊക്കെ പേരിനു മാത്രം. പിന്നെ അസുഖം പിടിച്ചില്ലെങ്കിലേ അത്ഭുതമുള്ളു.

കേടു വരാതെ സൂക്ഷിച്ചു വയ്ക്കാവുന്ന ഭക്ഷണസാധനങ്ങൾ കയ്യിൽ കരുതണമെന്ന് യാത്ര തുടങ്ങുന്നതിനു മുമ്പു തന്നെ ഞങ്ങൾക്ക് നിർദ്ദേശം കിട്ടിയിരുന്നു. അതു പ്രകാരം ഉണങ്ങിയ ബദാം, കടല, ഈത്തപ്പഴം, അണ്ടിപ്പരിപ്പ് എന്നിങ്ങനെ പലതും പലരും ബാഗിൽ കരുതിയിരുന്നു. പലരുടേയും കയ്യിൽ നിന്ന് ഞാൻ അതൊക്കെ വാങ്ങി തിന്നുകയും ചെയ്തിരുന്നു. ഞാൻ കുറച്ച് ബിസ്ക്കറ്റ് മാത്രമേ കരുതിയിരുന്നുള്ളു. അതൊക്കെ എന്നേ തീരുകയും ചെയ്തിരുന്നു.

ഞങ്ങൾ ഈ ഹോട്ടലിലെത്തുമ്പോൾ യാത്രയുടെ മൂന്നാം വാരം അവസാനിക്കുകയായിരുന്നു. അപ്പോഴാണ് പലരും അവരുടെ ഭാണ്ഡങ്ങളിൽ നിന്ന് പലതരം മധുര പലഹാരങ്ങളും എണ്ണപ്പലഹാരങ്ങളും മറ്റും എടുത്ത് എല്ലാവർക്കും വിതരണം ചെയ്യാൻ തുടങ്ങിയത്. അത് വായിൽ വച്ചപ്പോൾ എനിയ്ക്ക് കാര്യം പിടി കിട്ടി. 3 ആഴ്ച കൊണ്ട് അതൊക്കെ കാറി കേടുവരാൻ തുടങ്ങിയിരുന്നു. ഇനിയും അത് തീർത്തില്ലെങ്കിൽ വലിച്ചെറിയേണ്ടി വരും. അതിനാലാണ് ഇപ്പോഴവർക്കൊക്കെ അത് വിതരണം ചെയ്യാനുള്ള വിശാലമനസ്ക്കത ഉണ്ടായത്. നാട്ടിലെ സാധനങ്ങളോടുള്ള പ്രതിപത്തികൊണ്ടായിരിക്കാം, പലരും അത് തിന്നുകയും ചെയ്യുന്നുണ്ടായിരുന്നു.

രണ്ടു പകലുകൾ എങ്ങനെയാണ് ഇവിടെ ചെലവാക്കിയത് എന്നൊന്നും ഇപ്പോൾ ഓർമ്മയിൽ വരുന്നില്ല. അടുത്ത മുറികളിൽ പോയി ആളുകളുമായി വർത്തമാനം പറഞ്ഞിരുന്നും റോഡിലൂടെ തെക്കുവടക്ക് നടന്നും തുണി കഴുകിയും മറ്റും തന്നെയായിരിക്കണം സമയം പോയത്. ഹോട്ടലിന്റെ ഒന്നാം നിലയിൽ ഒരു വലിയ ഹാളുണ്ട്. രാത്രിയിൽ അവിടെ ആളുകൾ ഭജന നടത്താറുണ്ടായിരുന്നു. ഒരു രാത്രിയിൽ അവിടെ വച്ച് എല്ലാവർക്കും ചൈനീസ് ഗവണ്മെന്റിന്റെ ഒരു സർട്ടിഫിക്കറ്റ് കിട്ടി. കൈലാസയാത്ര പൂർത്തീകരിച്ചിരിക്കുന്നു എന്നു പറഞ്ഞു കൊണ്ട്. ഇംഗ്ലീഷിൽ തയ്യാറാക്കിയ അതിലും ആവശ്യത്തിന് സ്പെല്ലിങ്ങ് തെറ്റുകളുണ്ടായിരുന്നു. രാത്രിയിൽ ഭക്ഷണത്തിന്റെ കൂടെ പഴുത്ത തണ്ണിമത്തൻ ഉണ്ടായിരുന്നതായി ഇപ്പോഴും ഓർമ്മയിലുണ്ട്.

തിബറ്റിലെത്തിയപ്പോൾ ഞാൻ 100 ഡോളർ യുവാനാക്കി മാറ്റിയിരുന്നു. എത്ര യുവാനാണ് കിട്ടിയത് എന്നൊന്നും ഇപ്പോൾ ഓർമ്മയില്ല. ഞാൻ കാര്യമായൊന്നും ചെലവാക്കാതിരുന്നതിനാൽ എന്റെ കയ്യിൽ കുറേ യുവാൻ ബാക്കി വന്നിരുന്നു. ഞാൻ അത് ആവശ്യമുള്ള പലർക്കും കൊടുത്ത് രൂപയാക്കി മാറ്റി. ബാക്കി വന്ന 330 യുവാൻ അവിടത്തെ ഒരു കടയിൽ കൊടുത്ത് 2310 രൂപവാങ്ങി. ഒരു യുവാന് 7 രൂപ വച്ചാണ് അവർ തന്നത്. യുവാൻ മാറ്റാൻ പല്ലവ് പാൽ ചൗധരിയാണ് എന്നെ സഹായിച്ചത്. പണം മാറ്റി വാങ്ങുമ്പോൾ ഞങ്ങളുടെ കൂടെ ഡോൾമ എന്നു പേരുള്ള തിബത്തൻ യുവതിയും ഉണ്ടായിരുന്നു. തിബത്തിലെ യാത്രയിൽ അങ്ങോളമിങ്ങോളം ഈ ഡോൾമ ഞങ്ങളുടെ കൂടെ ഉണ്ടായിരുന്നു. ചൈനീസ് ഗവണ്മെന്റിന്റെ പ്രതിനിധിയാണ് ഡോൾമ.

എന്റെ കയ്യിൽ വീണ്ടും കുറച്ച് യുവാൻ ഉണ്ടായിരുന്നു. അത് ഡൽഹിയിലെത്തിയപ്പോൾ എക്സ്ചെയ്ഞ്ച് ബ്യൂറോയിൽ കൊടുത്ത് മാറ്റുകയാണുണ്ടായത്. അവർ വെറും അഞ്ചിൽ ചില്വാനം രൂപയേ ഒരു യുവാനു തന്നുള്ളു. ഡൽഹിയിലെത്തുമ്പോൾ എന്റെ കയ്യിൽ 150ഡോളറും ബാക്കി ഉണ്ടായിരുന്നു. അതും ഞാൻ എക്സ്ചെയ്ഞ്ച് ബ്യൂറോയിൽ കൊടുത്ത് പണമാക്കി.

തക്ലക്കോട് നിന്നും ഇന്ത്യയിലേക്ക് മടങ്ങുന്നതിന്റെ തലേ ദിവസം.. ……
രാവിലെ ഞാൻ കെട്ടും ഭാണ്ഡവും മുറുക്കുകയാണ്. മുറിയിൽ ഉപയോഗിക്കുന്ന ചെരിപ്പ് പൊതിയാനുള്ള പ്ലാസ്റ്റിക് കവർ കാണുന്നില്ല. എവിടെയെങ്കിലും പാറിപ്പോയിട്ടുണ്ടാകും. ഞാൻ കട്ടിലിന്റെ അടിയിൽ നോക്കി. അതാ, അവിടെ ഒരു ചെറിയ കടലാസ് കിടക്കുന്നു. ഞാനതെടുത്തു വായിച്ചു.

Maha Chips, Padmavilasam Road,
Pazhavangadi, Trivandrum-23

Banana chips Date of Mfg -13/6/11

തിരുവനന്തപുരത്തെ വലിയ ഡിമാന്റുള്ള ബേക്കറിയുടെ സ്ലിപ്പ് ആണ് അത്.

"പ്രശസ്തി കടൽ കടന്നു" എന്നൊക്കെ പറയുന്നത് കേട്ടിട്ടുണ്ട്. പക്ഷേ ഇവിടെ പ്രശസ്തി മാമലകൾ കടന്നിട്ടാണുള്ളത്. തിരുവനന്തപുരത്തു നിന്നു വന്ന ഏതോ യാത്രക്കാരൻ ഇട്ടിട്ടു പോയതാണ് ഈ സ്ലിപ്. അതെന്തായാലും, മഹാചിപ്സിന്റെ പേർ മാമല കടന്നു കഴിഞ്ഞിട്ടാണുള്ളത്. ഞാനാ സ്ലിപ് എടുത്ത് മേശയുടെ വലിപ്പിൽ വച്ചു. ഇനിയും വല്ല മലയാളിയും അത് കാണട്ടെ.

ഞാൻ അന്വേഷിച്ച കവർ ബാഗിൽ തന്നെ ഉണ്ടായിരുന്നു. സാധനങ്ങളൊക്കെ പാക്ക് ചെയ്ത് ബാഗും പാസ്പോർട്ടും ഞാൻ ബന്ധപ്പെട്ട കമ്മിറ്റിയെ ഏൽപ്പിച്ചു.
ജൂലൈ 21ന് രാവിലെ ഞങ്ങൾ വീണ്ടും ബസ്സിൽ യാത്ര ആരംഭിച്ചു. നേരേ കസ്റ്റംസ് ഓഫീസിലേക്കാണ് ബസ്സ് പോയത്. അവിടെ ഞങ്ങൾ അവർ നിർദ്ദേശിച്ച വഴികളിലൂടെ കയറിയിറങ്ങുകയും ബാഗുകൾ പരിശോധനയ്ക്ക് വിധേയമാക്കുകയും ചെയ്ത ശേഷം വീണ്ടും ബസ്സിൽ തന്നെ തിരിച്ചെത്തി. ബസ്സിൽ വച്ച് ചൈനീസ് പട്ടാളക്കാർ ഓരോരുത്തരേയായി മുഖം നോക്കി പരിശോധിച്ച് പാസ്പോർട്ട് തിരിച്ചു തന്നു.

ബസ്സ് ഒരു മണിക്കൂറെങ്കിലും ആടിയും കുലുങ്ങിയും മലമടക്കുകളിലൂടെ ഞങ്ങളേയും കൊണ്ട് യാത്ര ചെയ്തു. ഒടുവിൽ ഞങ്ങൾ കുറേ ദൂരം ജീപ്പിലും യാത്ര ചെയ്തു. അതിഗംഭീരമാണ് അവിടങ്ങളിലെ പർവ്വതക്കാഴ്ചകൾ. ജീപ്പുകൾ ഒടുവിൽ ഞങ്ങളെ ലിപുലേഖ് പാസിന്റെ വളരെ താഴെ ഇറക്കി വിട്ടു.

കയറ്റം, കയറ്റം, കയറ്റം, പോരാത്തതിന് കനത്ത മഞ്ഞു മഴയും. എങ്ങും മഞ്ഞു പെയ്തു കൊണ്ടിരുന്നു. വഴിയിലും വഴിയുടെ വശങ്ങളിലും മഞ്ഞുറഞ്ഞു കിടന്നിരുന്നു. അതിഗംഭീരമായിരുന്നൂ ആ നടത്തം, അല്ല ആ കയറ്റം. കുറേ നടന്നപ്പോൾ ശ്വാസം മുട്ടാൻ തുടങ്ങിയിരുന്നു. എന്നാലും ഒരു സുഖദമായ ഓർമയായി ആ കയറ്റം ഇപ്പോഴും എന്റെ മനസ്സിൽ തങ്ങി നിൽക്കുന്നുണ്ട്. ഒടുവിൽ ഞങ്ങൾ ലിപുലേഖ് പാസിലെത്തുകയും എല്ലാവർക്കുമായി കാത്തു നിൽക്കുകയും ചെയ്തു. അപ്പോൾ അവിടെ തിബത്തിലേക്കു കടക്കാനായി എട്ടാമത്തെ ബാച്ചുകാർ നിൽപ്പുണ്ടയിരുന്നു. അതിൽ രണ്ടു മലയാളികളും ഉണ്ടായിരുന്നു. യാത്രക്കാർ മാത്രമല്ല ഞങ്ങളുടെ ഇന്ത്യയിലെ പോർട്ടർമാരും കുതിരക്കാരും കൂടി അവിടെ നിൽപ്പുണ്ടായിരുന്നു.

എന്റെ പോർട്ടറും അവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നു. അവൻ പകരക്കാരനായി വന്ന ഒരാളായിരുന്നു. എനിയ്ക്കൊരു പോർട്ടറുടെ ആവശ്യം ഇല്ലാത്തതുകൊണ്ട് ഞാനവനെ ഒഴിവാക്കാൻ പരമാവധി ശ്രമിച്ചു. പരാജയമായിരുന്നു ഫലം. നാലു ദിവസം കൂടെ നടന്നാൽ 4000 രൂപയിൽ കൂടുതൽ കിട്ടും. പിന്നെ ആരെങ്കിലും ഒഴിവായി പോകുമോ? ഒടുവിൽ ഞാൻ എന്റെ ബാഗ് അവനെ ഏൽപ്പിച്ച് ശരം വിട്ട പോലെ നടക്കാൻ തുടങ്ങി. മുന്നോട്ടുള്ള വഴി ഇറക്കമാണ്. പിന്നെ ശരം വിട്ട കണക്കെ നടക്കാൻ വിഷമം എന്തുള്ളൂ?

അല്പം നടന്നപ്പോൾ അല്പം പ്രായമുള്ള ഒരാൾ എനിയ്ക്ക് സ്വാഗതം പറഞ്ഞു. അയാൾ ഞങ്ങളെ കാത്തു നിൽക്കുകയായിരുന്നു. അദ്ദേഹം കെ. എം. വി. എൻ-ന്റെ ഒരു മാനേജരാണ്. വിപിൻ ചന്ദ്ര പാണ്ഡേ. ഞങ്ങളുടെ ഇനിയുള്ള യാത്രയിൽ ഞങ്ങളെ അകമ്പടി സേവിക്കാനാണ് അയാൾ എത്തിയിരിക്കുന്നത്. നല്ല പക്വതയും വിവരവുമുള്ള ഒരു മനുഷ്യനാണ് അദ്ദേഹം. ഓരോ ദിവസവും രാവിലെ അദ്ദേഹം ഞങ്ങൾക്ക് അന്നന്നത്തെ യാത്രയെക്കുറിച്ച് ഒരു വിവരണം തരും. ഓം നമ:ശിവായ എന്ന് ജപിക്കണമെന്നുപദേശിക്കും. യാത്രയിലുള്ള ചീത്തയായ അനുഭവങ്ങളെല്ലാം മലയിലുപേക്ഷിച്ച് നല്ല ഓർമ്മകൾ മാത്രം മനസ്സിലേറ്റി നാടെത്തണമെന്ന് എല്ലാ ദിവസവും ഉപദേശിക്കും.

ഇപ്പോൾ നടക്കുന്നത് ഇന്ത്യൻ മണ്ണിലൂടേയാണ്. കൈലാസത്തിലേക്ക് പോകുമ്പോൾ നേരം പുലരുന്നതിനു മുമ്പാണ് ഇതു വഴി കടന്നു പോയത്. ടോർച്ചും കത്തിച്ചു പിടിച്ചു കൊണ്ടായിരുന്നു അന്ന് യാത്ര. അതു കൊണ്ടു തന്നെ ഈ ഭൂപ്രകൃതിയും അന്തരീക്ഷവുമൊന്നും അന്ന് കാണാൻ കഴിഞ്ഞിരുന്നില്ല. ഇന്നിപ്പോൾ യാത്ര പകൽ വെളിച്ചത്തിലായതിനാൽ ചുറ്റുപാടെല്ലാം നല്ല പോലെ കാണാൻ കഴിഞ്ഞു. നല്ല സുന്ദരമായ മാമലകളാണ് വഴിയുടെ ഇരു വശവും. മണ്ണിൽ നിറയെ പൂക്കളും പൂവനികളും. സ്വപ്നം കാണുന്ന സൂര്യകാന്തികളെ കണ്ടില്ലെങ്കിലും അവിടെയുള്ള എല്ലാ പൂക്കളും പൂവമ്പനെ സ്വപ്നം കണ്ടു നിൽക്കുകയാണെന്ന് ഞാൻ കണക്കു കൂട്ടി.

കുറേ നടന്നപ്പോൾ ഒരു തണ്ണീർപ്പന്തൽ കണ്ടു. അവിടെ വച്ച് ഐടിബിപിക്കാർ ഞങ്ങൾക്ക് ചായയും സ്നാക്സും തന്നു. മണിക്കൂറുകളോളം നടന്ന് നടന്ന് അഥവാ ഇറങ്ങി ഇറങ്ങി ഒടുവിൽ ഞങ്ങൾ പഴയ നഭിദാങ് (നവിദാങ് എന്നും പറയും) ക്യാമ്പിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. അവിടെ വിശദമായ പ്രാതൽ കിട്ടി. ഓം പർവ്വതം കാണാനുള്ള ഈ യാത്രയിലെ അവസാനത്തെ അവസരമാണിന്ന്. ഇവിടന്നേ ഓം പർവ്വതം കാണാനൊക്കൂ. അതിൽ പ്രതീക്ഷ അർപ്പിച്ച് ഓം പർവ്വതത്തിന്റെ ദിശയിലേക്ക് നോക്കി മണിക്കൂറുകളോളം ഞങ്ങൾ അവിടെ ഇരുന്നു. പക്ഷേ ഓം പർവ്വതമോ അതിന്റെ എന്തെങ്കിലും ഒരു ലഞ്ചനയോ ഞങ്ങൾക്ക് കാണാനായില്ല. എങ്ങും മഞ്ഞും മേഘങ്ങളും ആയിരുന്നു എന്നതു തന്നെ കാരണം.

നഭിദാങ് എന്ന സ്ഥലത്തിന് നാഭി (പുക്കിൾ) യുമായി എന്തോ ബന്ധമുണ്ടന്ന് അങ്ങോട്ട് പോകുമ്പോൾ ആളുകളിൽ നിന്ന് മനസ്സിലായിരുന്നു. പുക്കിളിനെ പോലെ തോന്നിപ്പിക്കുന്ന (എന്നു വേണമെങ്കിൽ പറയാം, അത്ര തന്നെ) ഒരു ഭൂഭാഗം പുഴയ്ക്കപ്പുറം കാണാം. ഈ സ്ഥലപ്പേരിന്നാസ്പദമായ നാഭി ശിവന്റെ നാഭിയായിരിക്കും എന്നാണ് ഞാൻ കരുതിയത്. എന്നാൽ മടക്കത്തിലാണതിന്റെ ശരിയായ കഥ മനസ്സിലായത്.

പണ്ട് ദക്ഷയാഗത്തിന്റെ സമയത്തോ മറ്റോ ദാക്ഷായണി യാഗാഗ്നിയിൽ ആത്മാഹൂതി ചെയ്തത്രെ. ദാക്ഷായണി ശിവനെ കല്യാണം കഴിക്കാൻ ആഗ്രഹിച്ചിരുന്നും പോലും. ശിവൻ അതിനനുകൂലവും. പക്ഷേ ദക്ഷൻ അതിനെതിരായിരുന്നെന്നും ഒടുവിൽ ദാക്ഷായണി ആത്മഹത്യ ചെയ്തപ്പോൾ ശിവൻ അവളുടെ ചിതാഭസ്മം എടുത്ത് ഭാരതവർഷം മുഴുവൻ ചിതറിയെന്നും അപ്പോൾ നാഭി വന്നു വീണത് ഇവിടെയായതു കൊണ്ട് ഈ സ്ഥലത്തിന് നാഭിദാങ് എന്ന പേരു കിട്ടിയെന്നും ഒക്കെയാണ് ആളുകൾ പറയുന്നത്. ഒടുവിൽ പാർവ്വതിയായി പുനർജ്ജനിച്ചത് ദാക്ഷായണിയാണത്രെ. കഥ ഇങ്ങനെയൊന്നും അല്ലെങ്കിൽ എന്നോട് ക്ഷമിക്കുക.

ദാക്ഷായണിയുടേതാണ് നാഭി എന്നറിഞ്ഞപ്പോൾ ഒരു പക്ഷേ ആളുകൾ അവിടെ വിശദമായി നോക്കിയിട്ടുണ്ടാകും. എല്ലവരും എങ്ങോട്ടാണ് നോക്കുന്നത് എന്നൊക്കെ നോക്കുവാൻ എനിയ്ക്കാവില്ലല്ലോ. ഇനി ദാക്ഷായണിയുടെ മറ്റെന്തെങ്കിലും അടുത്തെങ്ങാൻ വീണിട്ടുണ്ടോ എന്നും ആളുകൾ നോക്കുന്നുണ്ടാകാം. എന്തായാലും ഒരു കാര്യം നല്ല ഉറപ്പാണ്. അകലേക്ക് ദൃഷ്ടികൾ പായിച്ച് എല്ലാവരും അവിടെ മണിക്കൂറുകളോളം ഇരുന്നു. നോക്കിയത് ഓം പർവ്വതം കാണാനാണോ അതോ ദാക്ഷായണിയുടെ പുക്കിൾ കാണാനാണോ എന്നതേ എനിയ്ക്കുറപ്പില്ലതേയുള്ളു.

ആഗ്രഹിച്ചതൊന്നും കാണുന്നില്ലെന്ന് വന്നപ്പോൾ എല്ലാവരും വീണ്ടും നടത്തം തുടങ്ങി. മലകളും അരുവികളും മേഞ്ഞുനടക്കുന്ന കന്നുകാലിക്കൂട്ടങ്ങളും പിന്നിട്ട് ഉച്ചയോടു കൂടി ഞങ്ങൾ കാലാപാനിയിൽ എത്തിച്ചേർന്നു. ഉച്ച ഭക്ഷണം അവിടെയായിരുന്നു. അവിടെ ഇന്ത്യൻ കസ്റ്റംസിന്റെ ഒരു ഓഫീസുണ്ടെന്ന് മുമ്പ് പറഞ്ഞിട്ടുണ്ടല്ലോ. ഞങ്ങൾ അവിടെ പാസ്പോർട്ട് സമർപ്പിക്കുകയും തിരിച്ചു പോരുന്നതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട എന്തൊക്കെയോ പൂരിപ്പിച്ചു കൊടുക്കുകയും ചെയ്തു. ഒടുവിൽ യാത്ര പുനരാരംഭിക്കുന്നതിനു തൊട്ടു മുമ്പായി പാസ്പോർട്ട് ഞങ്ങൾക്ക് തിരിച്ചു കിട്ടി. ജൂലൈ 21ന് ഞങ്ങൾ ചൈനയിൽ നിന്ന് തിരിച്ചെത്തിയതായി അപ്പോൾ അതിൽ സീൽ ചെയ്തിരുന്നു.

കെ.എം.വി.എൻ-ന്റെ കോട്ടേജുകളും കസ്റ്റംസ് ഓഫീസുമുള്ള ഈ സ്ഥലത്തു നിന്നും ഏതാണ്ട് ഒരു കിലോമീറ്ററോളം താഴെയാണ് കാലാപാനിയിലെ കാളീക്ഷേത്രം. ഞങ്ങൾ അവിടെ എത്തിയപ്പോൾ ക്ഷേത്ര ദർശനവും പട്ടാളക്കാരുടെ വക പ്രസാദവിതരണവും അതു കൂടാതെ ചായ, സ്നാക്സ് എന്നിവയുടെ വിതരണവും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഹൃദ്യമായിരുന്നു അവർ ഞങ്ങൾക്ക് തന്ന സ്വീകരണം. അപ്പോഴാണ് ഞങ്ങൾ വ്യാസഗുഹ കണ്ടതും.

കാലാപാനിയിലായിരിക്കും ഇന്നത്തെ രാത്രിയിലെ ഉറക്കം എന്നാണ് ഞാൻ കരുതിയിരുന്നത്. പക്ഷേ കാലാപാനിയിൽ നിന്ന് ഊണു കഴിഞ്ഞ് ഞങ്ങൾ യാത്ര തുടരുകയായിരുന്നു. എന്നിട്ട് ഗുൻജിലെത്തിയിട്ടാണ് ഞങ്ങൾ അന്നത്തെ യാത്ര അവസാനിപ്പിച്ചത്. ഗുൻജിയിലെ കോട്ടേജുകളിൽ എത്തുമ്പോൾ അവിടെ നട്ടു വളർത്തിയിരുന്ന പല ചെടികളും പുഷ്പിച്ചു നിൽക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അവയൊന്നും ഞങ്ങൾ നേരത്തെ ഇവിടെ എത്തിയപ്പോൾ പൂവിട്ടിട്ടില്ലയിരുന്നു.

ഞങ്ങൾ ഗുൻജിയിലെ ക്യാമ്പിലെത്തിയപ്പോൾ അവിടെ മൂന്നാലു പേർ ഇരിപ്പുണ്ടായിരുന്നു. തൊട്ടു മുമ്പ് കൈലാസത്തിലേക്കു പോയ ഗ്രൂപ്പിൽ ഉണ്ടായിരുന്ന ഇവർ ഗുൻജിയിലെ മെഡിക്കൽ ടെസ്റ്റിൽ പരാജയപ്പെട്ട് യാത്ര മുടങ്ങി ഇനി എന്ത് എന്ന് സ്വയം ചിന്തിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കുകയായിരുന്നു അപ്പോൾ. ഞങ്ങൾ അവരോട് സംസാരിച്ചു. കൂടിയ ബ്ലഡ് പ്രഷർ കാരണം യാത്ര നിഷേധിക്കപ്പെട്ടവരായിരുന്നൂ ഈ ഹതഭാഗ്യർ. പക്ഷേ പ്രഷർ കുറയുകയാണെങ്കിൽ അടുത്ത ബാച്ചിന്റെ കൂടെ കൈലാസത്തിലേക്ക് വിടാമെന്ന ഒരു ഉറപ്പ് ഡോക്റ്റർമാർ അവർക്ക് കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്. അത്രയും നല്ലത്. അല്ലാതെന്തു പറയാനാ?

* * * * * * * * * * * * * ** * * * * * ** * * * * * * തുടരും

ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 21

ജനലിനഭിമുഖമായി കിടന്നതിനാൽ ദിവസം വെള്ള കീറുന്നതു കണ്ടുകൊണ്ട് ആണ് ഉണർന്നത്. മങ്ങിയിട്ടാണെങ്കിലും മുറിയിലാകെ പ്രഭാതസൂര്യന്റെ പ്രകാശം പരന്നിരുന്നു. വലുതും വിശാലവുമായ ജനൽപ്പാളികളിലാകെ ജലകണങ്ങൾ. രാത്രിയിൽ ഒരു പക്ഷേ മഴ പെയ്തിട്ടുണ്ടാകാം. അല്ലെങ്കിൽ തണുത്തുറഞ്ഞ അന്തരീക്ഷത്തിൽ വായു ഘനീഭവിച്ചതാകാം അവ. ജനലിനപ്പുറം അകലെയായി നീണ്ട മലനിരകൾ. ആകാശമാകെ മേഘാവൃതമാണ്. ... കറുത്ത മേഘങ്ങൾ. മഴ എപ്പോൾ വേണമെങ്കിലും പെയ്യാം. അതോ ചന്നം പിന്നം പെയ്യുന്നുണ്ടോ? മലനിരകളിൽ തവളപ്പതപോലെ അങ്ങിങ്ങായി മഞ്ഞുകട്ടകൾ.

ഞാൻ കയ്യെടുത്ത് വാച്ച് പതുക്കെ കണ്ണിലേക്കടുപ്പിച്ചു. മണി അഞ്ചര. നാട്ടിലിപ്പോൾ എന്തായിരിക്കും സ്ഥിതി? ഭാര്യ എഴുന്നേറ്റു കാണുമോ? അവളിപ്പോൾ ഒറ്റയ്ക്ക് നടക്കുന്നുണ്ടാകുമോ? അതോ ഒറ്റക്കാലിൽ ചാടുകയായിരിക്കുമോ? ഞാനുണ്ടായിരുന്നെങ്കിൽ അവൾക്കൊരു താങ്ങായേനെ.

കട്ടിലിൽ കിടന്നു കൊണ്ട് ഞാൻ ചുറ്റും വീക്ഷിച്ചു. മൂന്നാലു കട്ടിലുകളിൽ ചുരുണ്ടുയർന്ന കമ്പിളികൾ. സഹയാത്രികർ ചുരുണ്ടുകൂടി ഉറങ്ങുകയാണ്. വൈകി ഉറങ്ങി വൈകി എഴുന്നേൽക്കുന്നവരാണ് ചെറുപ്പക്കാരായ അവർ. ഏതോ കട്ടിലിൽ നിന്ന് കൂർക്കം വലിയുടെ നേരിയ ശബ്ദം വരുന്നുണ്ട്. ഒരു കട്ടിലിലെ കമ്പിളി മാത്രം കാറ്റു പോയ ബലൂൺ പോലെ കിടക്കുകയാണ്. കൃഷ്ണേട്ടന്റെ കട്ടിലാണത്. കൃഷ്ണേട്ടന് നേരം പുലർന്നാലുടനെ കക്കൂസിൽ പോകണം. വർഷങ്ങളായുള്ള ശീലമാണത്. മൂപ്പരിപ്പോൾ അകലെ മലമടക്കുകളിൽ എവിടേയെങ്കിലും ഇരിക്കുകയായിരിക്കും. കയ്യിൽ ഒരു കുപ്പി വെള്ളവുമായി. ഉണർന്നെഴുന്നേറ്റാൽ ഉടനേയുള്ള ആദ്യത്തെ ഈ ഊഴത്തിൽ കുറേ ഗാസ് മാത്രമേ പോകൂ എന്നാണ് കൃഷ്ണേട്ടൻ പറഞ്ഞിട്ടുള്ളത്. വൻകുടലിൽ നിന്നും വർദ്ധിതവീര്യത്തോടെ കീഴ്വായു പുറത്തു പോകുമ്പോൾ സ്ഫിങ്ക്റ്റർ പേശിയിലുണ്ടാകുന്ന പ്രകമ്പനങ്ങൾ മനുഷ്യശരീരത്തിൽ സുഖദമായ അനുഭവങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കാൻ പോന്നതാണ്. കൃഷ്ണേട്ടനിപ്പോൾ ആ സുഖം ആസ്വദിക്കുകയാകാം. പ്രാതൽ കഴിഞ്ഞുള്ള രണ്ടാമത്തെ ഊഴത്തിലേ മൂപ്പർക്ക് വയറ്റിൽ നിന്ന് ശരിക്കെന്തെങ്കിലും പോകൂ. മൂപ്പർ തന്നെ പലപ്പോഴായി പറഞ്ഞിട്ടുള്ളതാണീ കാര്യങ്ങൾ.

അടഞ്ഞു കിടന്ന വാതിൽ കരഞ്ഞു ശബ്ദമുണ്ടാക്കി. കൃഷ്ണേട്ടൻ വരികയാണ്. വന്ന പാടേ മൂപ്പർ ബ്രഷും പേസ്റ്റുമെടുത്ത് പുറത്തേക്ക് പോയി. എഴുന്നേറ്റാൽ വല്ലതും കഴിക്കുന്നതിനു മുമ്പ് പല്ലുതേപ്പ് മൂപ്പർക്ക് നിർബന്ധമാണ്. പല്ലുതേച്ചേ മൂപ്പർ എന്തെങ്കിലും കഴിയ്ക്കൂ.

ഞാൻ തവളപ്പത നോക്കി തിരിഞ്ഞു കിടന്നു. ഇന്നാണാ ദിവസം. മാനസസരോവരത്തോട് ജീവിതത്തിൽ എന്നെന്നേയ്ക്കുമായി വിട പറയുന്ന ദിവസം. കഴിഞ്ഞ 3 ദിവസങ്ങളായി മാനസസരോവരത്തിന്റെ തീരത്താണ് വാസം. ഇങ്ങനെയൊരു വാസം കഴിഞ്ഞ വർഷം പ്രതീക്ഷിച്ചതല്ല. പ്രതീക്ഷിക്കാത്ത എന്തെല്ലാം നടക്കുന്നു ഈ ജീവിതത്തിൽ. എന്തായാലും മാനസസരോവരത്തിന്റെ തീരത്തെ വാസത്തിന് അറുതി ആവുകയാണ്. രാവിലെ 8 മണിയോടെ ബസ്സ് പുറപ്പെടും എന്നാണ് കിട്ടിയിട്ടുള്ള വിവരം.

കൃഷ്ണേട്ടൻ ധൃതിയിൽ അകത്തേക്ക് വന്നു. ഉദയസൂര്യന്റെ പ്രഭാതകിരണങ്ങൾ ചക്രവാളത്തിൽ ശ്രദ്ധേയമായ കാഴ്ചകൾ രചിയ്ക്കുന്നുണ്ടെന്ന് തന്റെ അപ്പുറത്തും ഇപ്പുറത്തുമായി കിടക്കുന്ന കാമറാമാൻമാരായ സഹയാത്രികരെ മൂപ്പർ അറിയിച്ചു. മുമ്പും പിമ്പും നോക്കാതെ രണ്ടു പേരും ഉടനെ കാമറയും തൂക്കി പുറത്തേക്ക് പുറപ്പെട്ടു.

ഡും ..ഡും.... വാതിലിൽ മുട്ടിക്കൊണ്ട് ചായക്കാരൻ അകത്തേയ്ക്ക് വന്നു. ഞാൻ ചായ വാങ്ങി കുറേശ്ശെ കുടിച്ചു. കൃഷ്ണേട്ടന്റെ ശീലമൊന്നും എനിക്കിപ്പോഴില്ല. പണ്ട് പല്ലു തേച്ചേ ഞാനും വല്ലതും കുടിക്കുമായിരുന്നുള്ളു. പിന്നിടാണ് മനസ്സിലായത്, വ്യർത്ഥമായ ഈ ജീവിതത്തിൽ പല്ലു തേക്കാതെ ചായ കുടിച്ചാൽ ഒന്നും നഷ്ടപ്പെടില്ലെന്ന്.

ഞാൻ ബ്രഷും പേസ്റ്റുമെടുത്ത് പുറത്തേക്കിറങ്ങി. ചിലർ പല്ലു തേക്കുകയാണ്. ചിലർ കയ്യിലുള്ള കാമറ ആകാശത്തേക്ക് ഫോക്കസ് ചെയ്യുകയാണ്. ഇനിയും ചിലർ കയ്യിൽ ഒരു കുപ്പി വെള്ളവുമായി മലമടക്കുകളിലേക്ക് നീങ്ങുകയാണ്. ഞാൻ അടുക്കളയ്ക്കടുത്തുള്ള വാട്ടർ ടാങ്കിൽ നിന്ന് വെള്ളമെടുത്ത് പല്ലു തേച്ചു. തണുത്തുറഞ്ഞ വെള്ളം തട്ടിയപ്പോൾ പല്ലുകൾ കോച്ചിപ്പോയി. മുഖം കഴുകുമ്പോൾ താടിയിൽ വളർന്നു നിൽക്കുന്ന വെളുത്ത രോമങ്ങൾ എന്തോ ഒരു അസ്വസ്ഥത സൃഷ്ടിച്ചു. ബ്രഷും പേസ്റ്റും ബാഗിൽ വച്ച് ഞാൻ നേരേ മാനസസരോവരത്തിന്റെ തീരത്തേയ്ക്ക് വച്ചു പിടിച്ചു. പ്രാതലിനും യാത്ര പുറപ്പെടാനും ഇനിയും സമയം ധാരാളം ഉണ്ട്. അതിനിടക്ക് ആകെ ഒന്നു ചുറ്റിനടക്കാം.

തടാകതീരത്ത് ഞാനെത്തുമ്പോൾ ഒരു മാതിരി യാത്രികരൊക്കെ അവിടെ ഉണ്ട്. തടാകത്തിന്റെ മറുകരയിൽ ഏവരേയും അത്ഭുതസ്തബ്ധരും സന്തുഷ്ടരും ആക്കിക്കൊണ്ട് കൈലാസ പർവ്വതം അതാ ഉയർന്നു നിൽക്കുന്നു. കഴിഞ്ഞ 3 ദിവസമായി മഷിയിട്ടു നോക്കിയിട്ടു പോലും കാണാതിരുന്ന പ്രസ്തുത പർവ്വതം ഇന്നിപ്പോൾ ചക്രവാളത്തിൽ അനാച്ഛാദിതമായത് തീർച്ചയായും ഞങ്ങൾക്കുള്ള അനുഗ്രഹം തന്നെയാണ്. കാമറയുള്ളവരെല്ലാം കൈലാസത്തിന്റെ വിവിധങ്ങളായ ദൃശ്യങ്ങൾ തേടുകയാണ്. ആകാശത്തിൽ സൂര്യൻ ഇപ്പോഴും പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടിട്ടില്ല. മേഘങ്ങളുടെ ഇടയിൽ മറഞ്ഞു നിൽക്കുകയാണ് മൂപ്പർ. പ്രഭാതത്തിൽ മാനസസരസ്സിലെ ചക്രവാളം ഒട്ടും ആകർഷകമായി എനിയ്ക്കു തോന്നിയില്ല. നോയ്ഡയിലെ സൂര്യോദയം ഇതിലും മനോഹരമാണെന്ന് എനിയ്ക്ക് തോന്നി.

പലരും മാനസസരോവരത്തിൽ നിന്ന് വെള്ളം ശേഖരിക്കാൻ തിടുക്കം കൂട്ടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. പക്ഷേ ശക്തമായ കാറ്റുള്ളതുകൊണ്ടോ എന്തോ വെള്ളം കലങ്ങിയാണിരുന്നത്. മറ്റു മാർഗ്ഗങ്ങളില്ലാതിരുന്നതിനാൽ അവർക്ക് കലക്കുവെള്ളം ശേഖരിക്കേണ്ടി വന്നു. വെള്ളം കലങ്ങിയതൊന്നും അവർക്ക് ഒരു പ്രശ്നമായി എനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. കലക്കമല്ല മറിച്ച് വിശ്വാസമാണ് പ്രധാനം. കലങ്ങിയതായാലും മാനസസരോവരത്തിലെ വെള്ളം ഭക്തർക്ക് പുണ്യദായകമത്രെ. നട്ടുച്ചയ്ക്കായിരുന്നെങ്കിൽ നല്ല പനിനീർ പോലെ തെളിഞ്ഞ വെള്ളം കിട്ടുമായിരുന്നു. പക്ഷേ അതിനിനി നട്ടുച്ചവരെ കാത്തു നിൽക്കാനാവില്ലല്ലോ. അവർക്കിത് ഇന്നലെയോ മിനിഞ്ഞാന്നോ ശേഖരിക്കാമായിരുന്നു. പക്ഷേ, തൂറാൻ നേരത്ത് ആസനം തപ്പുന്നവരും നമ്മുടെ ഇടയിൽ ഉണ്ടല്ലോ.

ഞാൻ തിരിച്ച് ഹോട്ടലിലെത്തുമ്പോൾ ചെറുതായി മഴ പെയ്യുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഹോട്ടലിലുള്ളവർ ചൂടുള്ള സൂപ്പ് അകത്താക്കുകയായിരുന്നു. ഞാനും അതിൽ ചേർന്നു. എല്ലാവരും കെട്ടും ഭാണ്ഡവും മുറുക്കുകയാണ്. ഞാനത് നേരത്തേ ചെയ്തു വച്ചിരുന്നു. കുറച്ചു കഴിഞ്ഞപ്പോൾ പ്രാതലും ലഞ്ചും ചേർന്ന ബ്രഞ്ച്. ചപ്പാത്തി, ദാൽ, സബ്ജി, തലേ ദിവസം ബാക്കിയായ കിച്ഡി എന്നിവയായിരുന്നു ബ്രഞ്ചിന്റെ വിഭവങ്ങൾ. എട്ടേകാലോടെ ബസ്സ് പുറപ്പെട്ടു. പുറകിൽ ഞങ്ങളുടെ ലഗേജ് കയറ്റിയ വാനും ഉണ്ടായിരുന്നു.

ബസ് മാനസതടാകത്തിന്റെ തീരത്തൂടെയാണ് നീങ്ങിയത്. റോഡിന്റെ ഒരു വശത്ത് തടാകം, മറുവശത്ത് മലകൾ. മലകളിൽ അപൂർവ്വമായി മനുഷ്യവാസമുള്ള ചെറിയ ബിൽഡിങ്ങുകൾ. അവ പട്ടാളക്കാരുടെ അധിവാസകേന്ദ്രങ്ങളാണെന്നു തോന്നുന്നു. മാനിനെപ്പോലെ തോന്നിപ്പിക്കുന്ന ചെറിയ മൃഗങ്ങൾ അപൂർവ്വമായി കാണപ്പെട്ടു. ടാറിടാത്ത മണ്ണുറോഡിലൂടെ കിതച്ചു കിതച്ചാണ് ബസ്സിന്റെ പോക്ക്. റോഡിലെ കല്ലും കട്ടയും ബസ്സിന്റെ മുന്നോട്ടുള്ള പ്രയാണത്തിന് വിഘ്നം സൃഷ്ടിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. കുറേ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ബസ് നിർത്തി. ആവശ്യക്കാർക്ക് കല്ലുകൾ പെറുക്കാമെന്ന അറിയിപ്പ് വന്നു. എല്ലാവരും ബസ്സിൽ നിന്നും ഇറങ്ങിയെങ്കിലും കഴിഞ്ഞ രണ്ടു ദിവസം കല്ലു പെറുക്കി നടന്ന ഞങ്ങൾക്ക് ഇനി വീണ്ടും അതിൽ വലിയ താല്പര്യമില്ലായിരുന്നു. അതുകൊണ്ടാണോ എന്തോ, അധികം വൈകാതെ ബസ്സിന്റെ ഹോൺ നീളത്തിൽ മുഴങ്ങിക്കേട്ടു. ബസ്സു പുറപ്പെടാനുള്ള സിഗ്നൽ ആണത്. ബസ്സ് മുന്നോട്ട് പോകവേ തടാകം കണ്ണിൽ നിന്ന് മറഞ്ഞു.

കുറെ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ബസ് ഒരു പരന്ന കുന്നിൻ മുകളിൽ നിന്നു. അതീവ ഹൃദ്യമായ ചുറ്റുപാടായിരുന്നു അവിടെ. മുന്നിലായി രണ്ട് വലിയ ജലാശയങ്ങൾ. ഇടത് വശത്ത് രാക്ഷസതടാകവും വലതു വശത്ത് മാനസതടാകവും ആണെന്ന് ഗൈഡ് ടെമ്പ വിളിച്ചു പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. മുന്നിലായി ദൂരെ കൈലാസവും പിന്നിലായി വളരെ ദൂരെ 'ഗുർല മന്ദാത' മലയും ആണെന്നും അറിയിപ്പുണ്ടായി. കുറേ മേഘശകലങ്ങളല്ലാതെ ഒരു പർവ്വതവും ഞങ്ങൾക്ക് കാണാനായില്ല. ആളുകൾ ഫോട്ടോ എടുക്കുന്ന തിരക്കിലായിരുന്നു. ഞാൻ ചുറ്റുമുള്ള അനന്തതയിലേക്ക് നോക്കി. രാക്ഷസതടാകം കൂടുതൽ ഭംഗിയുള്ളതായി എനിയ്ക്ക് തോന്നി. അത് രാക്ഷസന്മാർക്ക് മാത്രം തോന്നുന്ന തോന്നലാണോ എന്തോ?

രാക്ഷസതളത്തിന് പൊതുവേ ഒരു രൂപമുള്ളതായി എനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. വളഞ്ഞു പുളഞ്ഞു കിടക്കുന്നതു പോലെയാണ് അതിന്റെ അതിരുകൾ എനിയ്ക്ക് കാണായത്. രണ്ടു തടാകങ്ങളും മുഴുവനായി നമ്മുടെ കണ്ണുകൾക്ക് വശംവദമാകില്ല. അത്രയ്ക്കാണ് അവയുടെ വലിപ്പം. ഈ രണ്ടു തടാകങ്ങളുടേയും ആകാശത്തിൽ നിന്നുള്ള ദൃശ്യം ഇന്റർനെറ്റിലുണ്ട്. ആ ദൃശ്യത്തിലെ രാക്ഷസതടാകം, വിചിത്രമായ തലയുള്ള ഒരു മൃഗം കൈകളിൽ ഇരയെ പിടിച്ചു കൊണ്ട് ഇരിക്കുന്ന രൂപമാണ് എന്റെ മനസ്സിൽ രൂപപ്പെടുത്തുന്നത്. ആ ചിത്രം ഞാനിവിടെ കൊടുക്കുന്നുണ്ട്.


രാക്ഷസതടാകവും മാനസസരോവരവും - ഒരു ആകാശക്കാഴ്ച (അവലംബം: ഇന്റെർനെറ്റ്)

രാക്ഷസതളത്തിൽ അങ്ങിങ്ങായി ചെറിയ ദ്വീപുകൾ കണ്ടു. ചെറിയ ചെറിയ കുന്നുകൾ. അങ്ങോട്ട് ഒരു തോണി തുഴഞ്ഞ് പോകാൻ കഴിഞ്ഞിരുന്നെങ്കിൽ എന്ന് ഞാനാശിച്ചു. അപ്പോൾ രണ്ടുമൂന്നു വ്യാഴവട്ടങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് നെയ്യാർ ഡാമിൽ തോണി തുഴഞ്ഞ് യാത്ര ചെയ്തത് എന്റെ മനസ്സിലൂടെ പാഞ്ഞുപോയി. അതിനു മുമ്പോ പിന്നീടോ ഞാൻ തോണി തുഴഞ്ഞിട്ടില്ല. ഹൗ, ആ പങ്കായത്തിന്റെ ഭാരം ഇപ്പോഴും കയ്യിലനുഭവപ്പെടുന്നുണ്ട്. അന്ന് തോണിയിലുണ്ടായിരുന്ന കൂട്ടരൊക്കെ ഇപ്പോഴെവിടെ ആയിരിക്കുമോ എന്തോ? ഈയിടെ ഒരാൾ റിട്ടയർ ചെയ്യുകയുണ്ടായി. മറ്റൊരാൾ വളരെ പണ്ടേ അമേരിക്കയിലേക്ക് കുടിയേറിയിരുന്നു. അയാളിപ്പോഴെവിടെ ഉണ്ടോ ആവോ? അവരൊക്കെ എന്നെ ഓർക്കുന്നുണ്ടാകുമോ?

പഴയ കഥകളോരോന്നോർത്തു നിൽക്കേ ബസ്സിന്റെ ഹോൺ മുഴങ്ങി. യാത്ര പുനരാരംഭിക്കാൻ സമയമായിരിക്കുന്നു. ഞാൻ വേഗം ബസ്സിൽ കയറി ഇരുന്നു. മറ്റുള്ളവരും. ബസ്സ് രണ്ടു തടാകങ്ങളുടേയും ഇടയിലുള്ള മലമുകളിലൂടെ മുന്നോട്ട് നീങ്ങി. ഈ ചെറിയ, വലിയ വീതിയില്ലാത്ത, മല ഇടിച്ചു നിരത്തിയാൽ പിന്നെ രണ്ടു തടാകങ്ങളില്ല. ഒന്നേയുള്ളു. പക്ഷേ, അങ്ങനെ സംഭവിക്കാനിടയില്ല. ജനങ്ങളുടെ വിശ്വാസവും ഭക്തിയും നിലനിൽക്കുന്നിടത്തോളം കാലം ഒരു ഗവണ്മെന്റിനും അങ്ങനെ ചെയ്യാനാവില്ല. പക്ഷേ, എന്റെ ചിന്ത അതല്ലായിരുന്നു, മറിച്ച്, ഈ രണ്ടു തടാകങ്ങളും ഒരുമിച്ചാൽ ഏത് തടാകത്തിന്റെ ഗുണമായിരിക്കും നിലനിൽക്കുക എന്നതായിരുന്നു. പുതുതായുണ്ടാകുന്ന തടാകം രാക്ഷസതളം പോലെ അസ്വീകാര്യമാകുമോ അതോ മാനസതടാകം പോലെ സ്വീകാര്യമാകുമോ? രാക്ഷസതടാകത്തിന്റെ കളങ്കം മാറ്റാൻ മാനസതടാകത്തിനാകുമോ?

ബസ്സ് മുന്നോട്ട് നീങ്ങവേ, ദൂരെ മെറ്റൽ ചെയ്ത റോഡ് ദൃശ്യമായി. ഇതിലൂടെയായിരുന്നു കഴിഞ്ഞ ആഴ്ച കൈലാസത്തിലേക്ക് പോയത്. ഇപ്പോൾ ഒരാവൃത്തി പൂർത്തിയാക്കി വീണ്ടും ആ റോഡിൽ തന്നെ വന്നു ചേരുകയാണ്. ബസ്സ് ഓടിയോടി മെറ്റൽ ചെയ്ത റോഡിലെത്തുമ്പോൾ മാനസസരോവരം എന്നെന്നേക്കുമായി കണ്ണിൽ നിന്നും മറഞ്ഞിരുന്നു. ഇപ്പോഴും രാക്ഷസതടാകം കാണുന്നുണ്ട്.

ബസ്സ് ടാറിട്ട റോഡിൽ നിന്നു. ബസ്സിൽ നിന്ന് കുറച്ച് പേർ എഴുന്നേറ്റ് കുപ്പിയുമായി ഓടി. അവർ പോയത് രാക്ഷസതടാകത്തിലെ വെള്ളമെടുക്കാനായിരുന്നു. ഞാൻ തിരുവനന്തപുരത്തായിരുന്നെങ്കിൽ ഞാനും ഒരു കുപ്പി വെള്ളമെടുത്തേനേ. എന്നിട്ട് പബ്ലിക്ക് ഹെൽത്ത് ലബോറട്ടറിയിൽ കൊടുത്ത് അതിന്റെ ഗുണമേന്മ പരിശോധിപ്പിക്കുമായിരുന്നു. അപ്പോഴറിയാമായിരുന്നു ഈ വെള്ളത്തിന് വല്ല കുഴപ്പവും ഉണ്ടോ എന്നും എന്തുകൊണ്ടാണ് ഈ വെള്ളത്തിൽ ജീവജാലങ്ങൾ ഇല്ലാത്തത് എന്നും. പക്ഷേ ഞാൻ പോകുന്നത് നോയ്ഡയിലേക്കായതിനാൽ ഈ ചോദ്യങ്ങൾക്കൊന്നും എനിയ്ക്ക് ഉത്തരം കിട്ടുകയില്ല തന്നെ.

ഞങ്ങളുടെ കൈലാസയാത്ര അവസാനിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇനി മടങ്ങിയാൽ മതി. ഇനിയുള്ള ലക്ഷ്യം സ്വന്തം വീടും കുടുംബവും ഓഫീസും ഒക്കെ ആണ്. ഞാൻ നാട്ടിലെ കാര്യങ്ങൾ ആലോച്ചിച്ചു കൊണ്ട് ബസ്സിലിരുന്നു.

കൈലാസ-മാനസസരോവര തീർത്ഥാടനം കഴിഞ്ഞു മടങ്ങുന്നവരുമായി ബസ്സ് ഓടിക്കോണ്ടേ ഇരുന്നു. ആ ഓട്ടത്തിനിടയിൽ ഞങ്ങൾ ഒരു സമാധിസ്മാരകത്തിലും കയറി. സമാധിസ്മാരകം എന്നു പറയുമ്പോൾ താജ് മഹലോ അതു പോലെയുള്ള മുകിലരാജ സൗധങ്ങളോ മനസ്സിൽ കരുതേണ്ട. കുറെ (എന്നു പറഞ്ഞാൽ വളരെയധികം) ചുവന്നുരുണ്ട മിനുസമുള്ള കല്ലുകൾ കൂട്ടിവച്ച് പൊക്കിപ്പൊക്കി അതിനു മുകളിൽ കുറെ 'പ്രെയർ ഫ്ലാഗ്സ്' നാട്ടിയ അനാഥമായ ഒരു നാടൻ സ്മാരകം. ചുറ്റു മതിലോ കാവൽക്കാരോ ഒന്നുമില്ല.. ചുറ്റും ഉരുളക്കിഴങ്ങിന്റേയും കടുകിന്റേയും കൃഷിസ്ഥലങ്ങൾ.. ജൊരാവർ സിങിന്റെ സ്മാരകമാണത്. അതിപ്പോഴും നില നിൽക്കുന്നെന്നത് അത്ഭുതം തന്നെ. തങ്ങളുടെ നാടിനെ കീഴടക്കിയ മനുഷ്യന്റെ സ്മാരകം എന്താണാവോ അവർ ഇങ്ങനെ വെറുതെ വിടുന്നത്? ഒരു പക്ഷേ ടിബറ്റുകാരുടെ മഹാമനസ്ക്കതയുടെ പ്രതീകമാകം ഈ സ്മാരകം. ഒരു പക്ഷേ കൈലാസനാഥൻ അദ്ദേഹത്തിനു വല്ല വരവും കൊടുത്തിരിക്കാം, നീ അമരനാകട്ടെ എന്ന്. ഞാൻ ആ സ്മാരകത്തെ ഒരു വട്ടം വലം വച്ചു.

ജൊരാവർ സിങ്ങ് നമ്മുടെ ബഹുമാന്യനായ ഡോ. കരൺ സിംഹിന്റെ അച്ഛൻ ഹരി സിംഹിന്റെ അച്ഛൻ ഗുലാബ് സിങ്ങിന്റെ സേനാനായകനും പിന്നീട് പ്രധാനമന്ത്രിയുമൊക്കെ ആയിരുന്നെന്നാണ് യു. പി.ക്കാരനായ ഒരു യാത്രി എന്നോട് പറഞ്ഞത്. അദ്ദേഹം തിബറ്റുകാരോട് യുദ്ധം ചെയ്ത് കൈലാസവും മാനസസരോവരവും ഉൾപ്പെടെയുള്ള സ്ഥലങ്ങൾ കാശ്മീരിനോട് ചേർത്തത്രെ. പക്ഷേ, പിന്നീട്, കൈലാസദർശനവും മാനസതീർത്ഥസ്നാനവും ഒക്കെ കഴിഞ്ഞു വരുമ്പോൾ ടിബറ്റിൽ വച്ച് തന്നെ കൊല്ലപ്പെട്ടുവത്രെ. കൈലാസം പിടിച്ചടക്കിയത് കൈലാസനാഥൻ പൊറുത്തുകാണില്ല. പക്ഷേ, അദ്ദേഹം ചില്ലറക്കാരനല്ല, കാരണം അദ്ദേഹത്തിനവിടെ ഇപ്പോഴും എല്ലാവരും സന്ദർശിക്കുന്ന സ്മാരകമുണ്ട്. ശത്രുരാജ്യത്ത് വേറെ ഏത് വ്യക്തിക്കാണ് ഇതുപോലെ സ്മാരകമുള്ളത്?

ജൊരാവർ സിങ്ങിനെക്കുറിച്ചോർത്തുകൊണ്ട് ബസ്സിലേക്ക് നടക്കുമ്പോൾ കൈലാസം വരെയുള്ള സ്ഥലങ്ങൾ ഇന്ത്യയോട് ചേർക്കേണ്ടതുണ്ടെന്ന് എന്റെ മനസ്സ് എന്നോട് മന്ത്രിച്ചു. പക്ഷേ, കാശ്മീർ പ്രശ്നം പോലും എങ്ങുമെത്തിയ്ക്കാൻ കഴിയാത്ത നമുക്കതാവുമോ?

ബസ്സ് നീങ്ങിക്കൊണ്ടിരിക്കുമ്പോൾ അകലെ കൃഷിസ്ഥലങ്ങൾ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു തുടങ്ങി. ബസ്സ് തക്ലക്കോട്ടെത്തുന്നതിന്റെ ലക്ഷണമാണത്. വയൽ നിറയെ മഞ്ഞ നിറത്തിലുള്ള പൂക്കളോടു കൂടിയ ചെടികളാണ്. കടുകാണത്രെ അത്. ബസ്സ് കുന്നുകളിറങ്ങി സമതലത്തിലെത്തിച്ചേർന്നു. ഈ ഇറക്കം ഇറങ്ങുമ്പോൾ മനസ്സിലാകും ഇത്രയും ദിവസം വളരെ ഉയരത്തിലായിരുന്നെന്ന്. ഇപ്പോൾ റോഡിനിരുവശത്തും ടിബറ്റൻ മാതൃകയിലുള്ള കെട്ടിടങ്ങളും വീടുകളും കാണാം. അങ്ങിങ്ങായി അപൂർവ്വം ഒറ്റത്തടിവൃക്ഷങ്ങളും കണ്ടു. തക്ക്ലക്കോട്ടല്ലാതെ തിബറ്റിൽ മറ്റൊരിടത്തും ഞാൻ മരങ്ങൾ കണ്ടില്ല. ബസ്സ് ഉരുണ്ടു നീങ്ങിയത് ഞങ്ങൾ നേരത്തേ താമസിച്ച പുരങ് ഹോട്ടലിന്റെ സമീപത്തേക്കായിരുന്നു. ഇന്നത്തെ യാത്ര ഇവിടെ അവസ്സനിക്കുമെന്നും ഉച്ചക്ക് ശേഷം ഹോട്ടലിൽ ചടഞ്ഞിരിക്കേണ്ടി വരുമെന്നും ഞാൻ കരുതി. ബസ് ഹോട്ടലിലേക്കാണെന്നറിഞ്ഞ് സന്തോഷിച്ചവരും കാണും. "2ജിബി ഡാറ്റ ഓഫ്ലോഡ്" ചെയ്യാൻ വെമ്പിനിന്നവരും അവരുടെ ഇടയിൽ കാണും. എന്നാൽ ബസ്സ് ഹോട്ടലിനെ മറി കടന്ന് മുന്നോട്ട് പോകുകയാണ് ചെയ്തത്.

ബസ്സ് വീണ്ടും മുന്നോട്ട് പോകുമ്പോൾ റോഡിന്റെ ഇരുവശത്തും വലിയ മണ്ണു മലകളാണ് ഞാൻ കണ്ടത്. കാണാൻ ഭംഗിയുള്ള ആ മലകൾ എങ്ങനെ അവിടെ നിൽക്കുന്നു എന്ന് ഞാൻ അതിശയിച്ചു. എപ്പോൾ വേണമെങ്കിലും അടർന്നു വീഴാമെന്ന നിലയിലായിരുന്നു അവ. ഭംഗിയുള്ള ആ മലകളെ താണ്ടി ഞങ്ങൾ ഒരു മൊണാസ്ട്രിയിലെത്തി. കോജാർനാഥ് ടെമ്പിൾ (?) ആണത്രേ അത്.

ഞങ്ങൾ കോജാർനാഥ് മന്ദിരത്തിനു മുന്നിൽ ബസ്സിറങ്ങുമ്പോൾ പാവങ്ങളായ കുട്ടികൾ ഞങ്ങളെ വളഞ്ഞു. എന്റെ കയ്യിൽ അവർക്ക് കൊടുക്കാൻ ഒരു മിഠായി പോലും ഇല്ലായിരുന്നു. ചിലരെല്ലാം അവർക്ക് മിഠായിയും മറ്റും കൊടുത്തു. പാവങ്ങളാണെങ്കിലും അവരെല്ലാം ധരിച്ചിരുന്നത് ഷൂസും കമ്പിളിക്കുപ്പായങ്ങളും ഓവർകോട്ടും മറ്റുമാണ്. അതവർ പണക്കാരായ പാവങ്ങളായതുകൊണ്ടല്ല; മറിച്ച് അവിടെ ജീവിയ്ക്കാൻ അത്തരം വസ്ത്രങ്ങൾ വേണം എന്നുള്ളതു കൊണ്ടാണ്. കടുത്ത തണുപ്പല്ലേ അവിടെ?

കോജാർനാഥിലെ ഈ കെട്ടിടത്തെ മന്ദിർ എന്നു വിളിക്കണോ മൊണാസ്ട്രി എന്നു വിളിക്കണോ എന്ന് എനിക്ക് സംശയം. സംഗതി എന്തെന്നാൽ അവിടുത്തെ പ്രതിഷ്ഠകൾ സീതാരാമലക്ഷ്മണന്മാരാണ്. പക്ഷേ അവരുടെ എല്ലാം മുഖം ടിബറ്റൻ ബുദ്ധന്റേതാണ്. മാത്രമല്ല അത് നോക്കി നടത്തുന്നത് ബുദ്ധഭിക്ഷുക്കളും. അവർക്കെങ്ങനെയാണാവോ സീതാരാമലക്ഷ്മണന്മാർ ആരാദ്ധ്യരായത്? അവിടെയുള്ള ബുദ്ധഭിക്ഷുക്കൾ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ (മന്ദിരത്തിന്റെ) കഥ പറയുന്നുണ്ട്. പക്ഷേ എനിയ്ക്ക് ഒന്നും മനസ്സിലാവുന്നില്ല എന്നു മാത്രം. ഭാഷയറിഞ്ഞാലല്ലേ മനസ്സിലാവൂ?

ഞങ്ങൾ ഷൂസഴിച്ചു വച്ച് ക്ഷേത്രത്തിനകത്ത് കയറി. അതിന്റെ കെട്ടും മട്ടും ഒരു മൊണാസ്ട്രിയുടേത് തന്നെ. സീതയ്ക്കും രാമനും ലക്ഷ്മണനും ടിബറ്റൻ ബുദ്ധന്റെ മുഖച്ഛായ. രാമന്റെ അരുമശിഷ്യൻ ഹനുമനെ അവിടെ ഒരിടത്തും കണ്ടില്ല. ഒരു പക്ഷേ ബുദ്ധഭിക്ഷുക്കൾക്ക് കുരങ്ങന്മാരോട് അലർജി ആയിരിക്കും. ഫോട്ടോഗ്രാഫി പാടില്ല എന്നവർ പ്രത്യേകം ഓർമ്മിപ്പിച്ചിരുന്നെങ്കിലും ഒരാൾ വിഗ്രഹങ്ങളുടെ ഫോട്ടോ എടുത്തു. നമ്മൾ ഇന്ത്യക്കാരല്ലേ? നമ്മൾ അങ്ങനെയേ ചെയ്യൂ. പാവം ലാമമാർ, അവർ കൈ കൊണ്ടരുതെന്നാംഗ്യം കാട്ടിയതല്ലാതെ ഒന്നും പറഞ്ഞില്ല. സീതാരാമലക്ഷ്മണന്മാർ ലാമമാർക്ക് എങ്ങനെയാണ് ആരാദ്ധ്യരായത് എന്നതിന് എനിയ്ക്കുത്തരമില്ല.

സീതാരാമലക്ഷ്മണന്മാരെ പ്രദക്ഷിണം ചെയ്തു കഴിഞ്ഞപ്പോൾ അവർ ഞങ്ങളെ വിഗ്രഹങ്ങൾക്ക് പുറകിൽ ഉള്ള കൊടും കൂരിരുട്ടുള്ള ഒരു ഇടുങ്ങിയ വഴിയിലൂടെ പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യിച്ചു. ഇരുട്ടിൽ ചിലരുടെ തല എവിടെയൊക്കയോ തട്ടി. ചിലർ മൊബൈൽ ഫോൺ ഓൺ ചെയ്ത് ഇരുട്ടിനെ തോൽപ്പിച്ചു.

ക്ഷേത്രത്തെക്കുറിച്ചുള്ള കാര്യമൊക്കെ അവിടെ ചുമരിൽ എഴുതി വച്ചിട്ടുണ്ടത്രെ. ഏതു ഭാഷയിലാണാവോ? തിരക്കിൽ ഞാൻ അതൊന്നും കണ്ടില്ല. ക്ഷേത്രത്തോട് ചേർന്നുള്ള മറ്റൊരു ഭാഗത്ത് ഇനി ജനിയ്ക്കാൻ പോകുന്ന ബുദ്ധന്റെ വിഗ്രഹം സ്ഥാപിച്ച് ആരാധിക്കുന്നുണ്ട്. ഈ ബുദ്ധന്റെ പേരും വിശേഷങ്ങളും ഒരു യാത്രി ചോദിച്ചപ്പോൾ അവിടെ നിന്നിരുന്ന ചെറുപ്പക്കാരനായ ലാമയ്ക്ക് ഉത്തരമില്ലായിരുന്നു. അവിടെ അതിനകത്ത് ഒരു കാളീക്ഷേത്രവും ഉണ്ടെന്നാണ് എനിയ്ക്ക് മനസ്സിലായത്. ശരിയാണോ എന്തോ?

ക്ഷേത്രത്തിനു പുറത്തിറങ്ങി ഷൂസിട്ട ഞാൻ ചുറ്റും നോക്കി. എങ്ങും മണ്ണുമലകളാണ്. വളരെ ഭംഗിയുള്ളവ. കാമറയുള്ളവരെല്ലാം അത് പകർത്തുന്നുണ്ടായിരുന്നു. മുറ്റത്ത് ധാരാളം പൂച്ചെടികളും കുറച്ച് മരങ്ങളും ഭംഗിയായി വച്ചു പിടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മുറ്റത്ത് വച്ച് അവർ ഞങ്ങൾക്ക് ചായ തന്നു. അത് തീരുമ്പോഴേക്കും ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രസാദം വന്നു. വർണ്ണരാജികൾ വിലസുന്ന മനോഹരമായ നൂൽമാലകൾ. അത് എല്ലാവർക്കും ഒരെണ്ണം കിട്ടി. എല്ലാവരും അത് കഴുത്തിൽ കെട്ടി. ഈയിടെയാണ് ഞാനത് അഴിച്ചു മാറ്റിയത്.

അവരുടെ മുറ്റത്ത് അവരുടെ ഒരു വില്പനശാലയുണ്ട്. ഫോട്ടോകൾ, കലണ്ടറുകൾ, വാൾപേപ്പറുകൾ അവിടെ ഉണ്ട്. ചുളിയാതേയും ഒടിയാതേയും കൊണ്ടുവരാനാകില്ല എന്നതിനാൽ ഞാനൊന്നും വാങ്ങിയില്ല. പലരും അവിടെ അവയ്ക്ക് വേണ്ടി വില പേശുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ശുംഭന്മാർ. നമ്മൾ കന്യാകുമാരിയിലെ വിവേകാനന്ദ കേന്ദ്രത്തിൽ പോയി അവരുടെ വില്പനശാലയിലെ സാധനങ്ങൾക്ക് വില പേശിയാൽ എങ്ങനെ ഇരിക്കും? മൊണാസ്ട്രിയ്ക്കാണെങ്കിൽ പ്രധാനപ്പെട്ട വരുമാന മാർഗ്ഗമാണ് ഈ വില്പന.

ക്ഷേത്രത്തിൽ നിന്നിറങ്ങിയ ഞങ്ങൾ ബസ്സിൽ തിരികെ നേരത്തേ താമസിച്ച പുരങ് ഹോട്ടലിലെത്തി. ഇതോടെ ചൈനയിലെ ഞങ്ങളുടെ ഔദ്യോഗികമായ എല്ലാ പരിപാടികളും അവസാനിച്ചു. ഇനിയുള്ള രണ്ട് ദിവസങ്ങൾ ഇവിടെയാണ്. വിശ്രമത്തിനും വിനോദത്തിനും ചൈനീസ് സാധനങ്ങൾ വാങ്ങിക്കൂട്ടുന്നതിനുമായി ഈ ദിവസങ്ങൾ ഉപയോഗപ്പെടുത്താം.

യാത്രയുടെ പതിനെട്ടാമത്തെ ദിവസമായിരുന്നു ഇന്ന്. ഇനി 9 ദിവസം കൂടി കഴിയുമ്പോൾ ഈ തീർത്ഥയാത്ര അവസാനിക്കും. ഇനിയുള്ള ഈ 9 ദിവസങ്ങൾ തിരിച്ചു പോക്കിനുള്ളതാണ്. ഇനിയൊരു കൈലാസയാത്ര എന്റെ ചിന്തയിൽ ഇല്ല തന്നെ.

* * * * * * * * * * തുടരും * * * * * * *

ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 20

ബസ്സിറങ്ങിയ ഞാൻ പുറകിൽ ബാഗും തൂക്കി മറ്റുള്ളവരുടെ കൂടെ, ഞങ്ങളെ കാത്തിരിക്കുന്ന ക്യാമ്പിലേക്ക് നടന്നു. ഈ ക്യാമ്പ് ഒരു ഒറ്റനില കെട്ടിടമാണ്. TRUS GHO Monastery Hotel എന്ന് അതിന്റെ മുന്നിൽ ഇംഗ്ലീഷിൽ എഴുതി വച്ചിട്ടുണ്ട്. അഞ്ചാറു മുറികളുണ്ടെന്ന് തോന്നുന്നു. കട്ടിലും ബെഡ്ഡുമൊക്കെ ഉണ്ട്. ഓരോന്നിലും അഞ്ചാറു പേർക്ക് സുഖമായി കിടന്നുറങ്ങാം. പുറത്ത് ഷെഡ്ഡുകൾ കെട്ടിയാണ് അടുക്കളയും മറ്റും ഉള്ളത്.

കിടക്കാമെന്നല്ലാതെ അതിനകത്ത് നിന്നു തിരിയാൻ സ്ഥലമില്ല. ഒരു തരം ഡോർമിറ്ററി. പൈപ്പും വെള്ളവും ഒന്നും ഇല്ല. എല്ലാത്തിനും ശരണം മാനസതടാകവും അതിലേക്കൊഴുകിയെത്തുന്ന വെള്ളച്ചാലുകളും തന്നെ. ഈ സ്ഥലത്തും കുളിമുറിയും കക്കൂസും ഒന്നും ഇല്ല. പക്ഷേ പുതിയ കെട്ടിടങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നുണ്ട്. അതിനോടൊപ്പം ധാരാളം കക്കൂസുകളും ഉണ്ടാക്കുന്നുണ്ട്. ഇപ്പോൾ സപ്തംബർ മാസമായില്ലേ? അതിന്റെ ഒക്കെ പണി തീർന്നിട്ടുണ്ടാകും. ഇനി പോകുന്നവർക്ക് നമ്മൾ ശീലിച്ചതു പോലെ കക്കൂസിലോ മലയിടുക്കിലോ കാര്യങ്ങൾ സൗകര്യം പോലെ സാധിക്കാവുന്നതേയുള്ളു.

അവിടത്തെ വാതിലിൽ പതിച്ച ഒരു സ്റ്റിക്കറിൽ China India Pilgrim Service Centre of TAR (CIPSC) എന്നെഴുതിയിട്ടുണ്ട്. TAR എന്നാൽ Tibetan Autonomous Region. ഈ CIPSC ആണ് കൈലാസദർശനത്തിന് ടിബറ്റിൽ ചുക്കാൻ പിടിക്കുന്നത്. അവരുടെ ഓഫീസ് ഏതെന്നോ എവിടെയെന്നോ ഒരറിവും എനിക്ക് കിട്ടിയില്ല. ഞങ്ങളുടെ ക്യാമ്പിന്റെ തൊട്ടടുത്തു തന്നെ തടാകത്തിന്റെ തീരത്തായി നല്ലൊരു ബുദ്ധവിഹാരമുണ്ട്. TRUS GHO Monastery Democratic management Committee എന്ന് മൊണാസ്ട്രിയുടെ മുന്നിൽ ഇംഗ്ലീഷിൽ എഴുതിയിട്ടുണ്ട്. ഞങ്ങൾ താമസിക്കുന്ന കെട്ടിടം ഈ മൊണാസ്ട്രിയുടെ വകയാണ് എന്നു തോന്നുന്നു.

ഊണെല്ലാം കഴിഞ്ഞ് ഞങ്ങൾ മാനസസരോവരം കാണാനിറങ്ങി. അടുത്തുള്ള മൊണാസ്ട്രിയിലും കൂട്ടത്തിൽ കയറി. മൊണാസ്റ്ററിയിൽ നെയ് നിറച്ച് കത്തിച്ചു വച്ചിട്ടുള്ള ഒറ്റത്തിരി വിളക്കുകൾ കാണാൻ നല്ല ഭംഗിയാണ്. ബുദ്ധന്റേയും മറ്റും ധാരാളം വിഗ്രഹങ്ങളും ചുമർചിത്രങ്ങളും അവിടെയുണ്ട്. സിലിണ്ടർ ആകൃതിയിലുള്ള ഒരുപാട് പ്രാർത്ഥനാ ചക്രങ്ങൾ അവിടെ ഉണ്ട്. ഞങ്ങളതെല്ലാം ഭയഭക്തിബഹുമാനങ്ങളോടെ കറക്കി വിട്ടു. ഭക്തന്മാരും സന്ദർശകരും ധാരാളം നോട്ടുകൾ അവിടെ സംഭാവന ഇട്ടിട്ടുണ്ട്. മാവോയുടെ (അതോ ചൗ എൻ ലായിയോ?) തലയുള്ള ധാരാളം യുവാൻ അവിടെ വിഗ്രഹങ്ങൾക്കടുത്ത് കണ്ടു. ഞാൻ ഒരു 20 യുവാൻ അവിടെ ഇട്ടു.

മാനസസരോവരത്തിന്റെ ഈ തീരത്ത് 3 രാത്രിയും നാലു പകലുകളും ചെലവഴിക്കാൻ ഞങ്ങൾക്ക് അവസരം ലഭിച്ചു. മാനസസരോവരത്തിന്റെ തീരത്തുള്ള ബലിതർപ്പണം തലമുറകൾക്ക് മോക്ഷം നൽകുമെന്ന ഒരു വിശ്വാസം നിലവിലുണ്ടെങ്കിലും ബലിതർപ്പണം ചെയ്യാനറിയാത്തതുകൊണ്ട് ഞാനത്തരം കാട്ടിക്കൂട്ടലുകൾക്കൊന്നും മിനക്കെട്ടില്ല. മോക്ഷപ്രാപ്തിക്കായി മുങ്ങിനിവരാനാഗ്രഹിച്ചുകൊണ്ട്, ഈ മാനസസരോവരത്തെ ഭാരതീയർ മനസ്സിൽ കൊണ്ടു നടക്കാൻ തുടങ്ങിയിട്ട് നൂറ്റാണ്ടുകളാണോ സഹസ്രാബ്ദങ്ങളാണോ മന്വന്തരങ്ങളാണോ കഴിഞ്ഞത് എന്നെനിക്കറിയില്ല. ഈ ജന്മത്തിലും പൂർവ്വജന്മങ്ങളിലും ചെയ്ത പാപങ്ങൾക്ക് പരിഹാരമത്രേ മാനസസരോവരത്തിലെ സ്നാനം. ആവോ, ആർക്കറിയാം ഈ വിശ്വാസത്തിന്റെ പുറകിലുള്ള യാഥാർത്ഥ്യങ്ങൾ? മാനസസരോവരത്തിൽ 3 ദിവസം കുളിച്ചെങ്കിലും ഏതെങ്കിലും തരത്തിലുള്ള ഒരു മാറ്റം എന്റെ ചിന്തയിലോ പ്രവർത്തിയിലോ അനുഭവങ്ങളിലോ ഉണ്ടായതായി ഞാൻ അറിയുന്നില്ല.

പരിശുദ്ധിയുടേയും പവിത്രതയുടേയും മൂർത്തരൂപമായിട്ടാണ് ഈ മാനസസരോവരം കണക്കാക്കപ്പെടുന്നത്. അത്രയും പരിശുദ്ധമാണ് മാനസസരോവരമെങ്കിൽ തീർച്ചയായും പാപങ്ങളകറ്റാൻ അതിനു കഴിഞ്ഞേക്കും. "ചാരിയാൽ ചാരിയത് നാറുക" എന്നൊരു ചൊല്ലില്ലേ? അതുപോലെ നല്ലതിനോടൊത്തുനിന്നാൽ ഏതും നല്ലതാവും, തീർച്ച. അപ്പോൾ പരിശുദ്ധിയുടേ മൂർത്തിമത്‌രൂപമായ മാനസസരോവരത്തിന് ആളുകളുടെ പാപങ്ങളകറ്റാൻ കഴിയും. പക്ഷേ മാനസസരോവരത്തിന് അതിനു മാത്രം പരിശുദ്ധി ഇപ്പോഴുണ്ടോ എന്നേ സംശയമുള്ളു. താഴെ കൊടുക്കുന്ന രണ്ടു ഫോട്ടോകൾ മാനസസരോവരത്തിന്റെ ഇന്നത്തെ അവസ്ഥ മനസ്സിലാക്കാൻ സഹായിക്കും.


തീർത്ഥാടകൻ സരോവരത്തിലെ മാലിന്യങ്ങൾ ശേഖരിക്കുന്നു (അവലംബം: ഇന്റർനെറ്റ്)


ശേഖരിച്ച മാലിന്യങ്ങൾ കരയിലേക്ക് കൊണ്ടുപോകുന്നു(അവലംബം: ഇന്റർനെറ്റ്)


ഈ രണ്ടു ഫോട്ടോകളും ഔദ്യോഗിക വെബ്സൈറ്റിൽ നിന്നെടുത്തതാണ്. കൈലാസയാത്രികർ തടാകം വൃത്തിയാക്കുന്നതാണ് ചിത്രത്തിൽ. അതെല്ലാം കാണുമ്പോൾ ഓക്കാനം വരുന്നുണ്ടെങ്കിൽ എന്നോട് ക്ഷമിക്കുക. ഫോട്ടോയിലുള്ളതുപോലെ തടാകതീരത്ത് പലയിടത്തും കുപ്പിച്ചില്ലുകളും പ്ലാസ്റ്റിക്ക് കവറുകളും മറ്റു വൃത്തികേടുകളും കാണപ്പെട്ടു. ഈ സ്ഥലമെല്ലാം വൃത്തികേടാക്കുന്നത് സന്ദർശകരാണ് എന്ന് ഒരിക്കൽ കൂടി പറയേണ്ടതില്ലല്ലോ. ഇത്തരം ചിത്രങ്ങൾ കൂടുതൽ കാണണമെന്നുണ്ടെങ്കിൽ ഈ ലിങ്കിൽ നോക്കിയാൽ മതി. http://www.kumaonaurkailash.com/Kailash_mansarovar_Yatra_2011/1st_batch_at_Mansarovar.html

യാത്രയെക്കുറിച്ചും മറ്റും അറിയാൻ ഇനി കാണുന്ന ലിങ്കും സഹായിക്കും.
http://kailashmansarovaryatra.net.in/index_HOME.html

ഈ വർഷം യാത്ര ചെയ്തവരുടെ പേരുകൾ വേണമെങ്കിൽ താഴെ കാണുന്ന ലിങ്കിൽ നോക്കിയാൽ മതി. http://www.kmyatra.org/batch1.htm
ഇതു പോലെ 16 പേജുകളുണ്ട്. അവയെല്ലാം നോക്കിയാൽ മാത്രമേ മുഴുവൻ യാത്രക്കാരുടേയും പേരുകൾ കിട്ടൂ.

അപ്പോൾ മാനസസരോവരത്തിലെ അഴുക്കിനെ കുറിച്ച് അല്ലേ പറഞ്ഞു വന്നത്? മാനസസരോവരത്തിനു ചുറ്റും മലകളാണ്. ആ മലകളിലൊന്നും ആൾപാർപ്പില്ല. മനുഷ്യന്റെ സാമീപ്യമുള്ളത് മാനസസരോവരത്തിന്റെ തീരത്തു മാത്രമാണ്. അതും കാലാവസ്ഥ നല്ലതായിരിക്കുന്ന ജൂൺ മുതൽ സപ്തംബർ വരെ. ആ മനുഷ്യരാകട്ടെ ഭക്തന്മാരുടേയും സന്ദർശകരുടേയും രൂപത്തിൽ അന്യനാടുകളിൽ നിന്നെത്തുന്നവർ ആണ്. അവർക്ക് അവരുടെ കാര്യത്തിൽ മാത്രമാണ് താത്പര്യം. അവർ ആ തടാകതീരത്ത് 2-3 ദിവസം താമസിക്കുന്നു. ഉറങ്ങിയെഴുന്നേറ്റാലുള്ള ഒന്നും രണ്ടും തുടങ്ങി ഉറങ്ങുന്നത് വരെയുള്ള എല്ലാ കാര്യങ്ങളും അവർ സാധിക്കുന്നത് ഈ തീരത്താണ്. എന്നിട്ട് എല്ലാ തരത്തിലും ആ തീരം വൃത്തികേടാക്കിയിട്ടാണ് അവൻ അവിടെ നിന്ന് മടങ്ങുന്നത്. ഈ വൃത്തികേടുകളെല്ലാം ഒഴുകിയെത്തുന്നത് ഈ തടാകത്തിലാണ്. ആത്യന്തികമായി അവൻ വൃത്തികേടാക്കുന്നത് തടാകത്തിലെ ജലം തന്നെയാണ്. ഇനി പറയൂ, തടാകം വിശുദ്ധിയുടെ മൂർത്തരൂപമാണോ എന്ന്. ഇനി പറയൂ, തടാകത്തിലെ കുളി പാപപരിഹാരാർത്ഥമാണോ എന്ന്.

വൈരുദ്ധ്യങ്ങളുടേയും വിരോധാഭാസങ്ങളുടേയും കഥയേ മാനസസരോവരത്തിനു പറയാനുള്ളു. ഹിന്ദുക്കളും ബൗദ്ധന്മാരും അതിനെ പവിത്രമായി കാണുന്നു. അതിന്റെ പരിശുദ്ധി നഷ്ടപ്പെടുമെന്നും അത് മലിനമാകുമെന്നും കരുതി തദ്ദേശീയർ അതിൽ കുളിക്കുക പോലും ചെയ്യുന്നില്ല. അതവർ ചീത്ത പ്രവർത്തിയായി കാണുന്നു. തടാകത്തിൽ നിന്ന് വെള്ളമെടുത്ത് ദൂരെ കൊണ്ടുപോയാണ് അവർ കുളിക്കുന്നത്. കുളിച്ച വെള്ളം തടാകത്തിൽ വീഴാതെ അവർ ശ്രദ്ധിക്കുന്നു. പക്ഷേ ഹിന്ദുവാകട്ടെ, അതിൽ കുളിക്കുക മാത്രമല്ല ആർത്തവരക്തം വരെ കഴുകിക്കളയാൻ ഈ തടാകത്തെ ഉപയോഗിക്കുന്നു. (അതല്ലെങ്കിൽ 20 മുതൽ 50 വരെ വയസ്സുള്ള സ്ത്രീകൾ കൈലാസം കാണാൻ പോകുമ്പോൾ തടാകതീരത്ത് മറ്റെവിടേയാണ് ഇമ്മാതിരി കാര്യങ്ങൾ സാധിക്കുന്നത്? ഒരു മാസമാണ് കൈലാസയാത്രയുടെ കാലാവധി എന്ന്, ഇതു പറയുമ്പോൾ ആരും മറന്നു കൂടാത്തതാണ്.) അതിൽ കുളിക്കുന്നത് പാപമായി തിബത്തുകാരൻ കരുതുമ്പോൾ തന്നെ ഇന്ത്യക്കാരനെ അതിലേക്ക് കുളിക്കാൻ കൂട്ടിക്കൊണ്ടു പോകുന്നത് അതേ തിബത്തുകാരൻ തന്നെയാണ്. നോക്കണേ ഓരോ വിരോധാഭാസം.

ഞങ്ങൾ വളരെ ദൂരം തടാകത്തിന്റെ കരയിലൂടെ നടന്നു. അങ്ങിങ്ങ് മത്സ്യങ്ങൾ തലയില്ലാതെ ചത്തു പൊങ്ങിക്കിടക്കുന്നത് കണ്ടു. അത് നല്ലൊരു കാഴ്ചയായി എനിക്ക് തോന്നിയില്ല. പക്ഷേ യാത്രയെല്ലാം കഴിഞ്ഞ് ചൈനയിൽ നിന്ന് മടങ്ങാൻ നേരത്താണ് ഗൈഡിൽ നിന്ന് അത് നല്ലൊരു കാഴ്ചയായിരുന്നു എന്ന് മനസ്സിലായത്. അയാളെന്താണ് പറഞ്ഞത് എന്ന് ഞാനൊരു സഹയാത്രികനോട് ചോദിക്കുകയായിരുന്നു. ചത്തു കിടക്കുന്ന ഈ മത്സ്യങ്ങൾ ഒരു നല്ല ശകുനമത്രെ. ഈ മത്സ്യങ്ങളെ എടുത്ത് ഉണക്കി വീട്ടിൽ കൊണ്ടു വന്ന് ഉമ്മറത്തെ വാതിലിന്റെ മുകളിൽ ആരും കാണാതെ സൂക്ഷിച്ചു വയ്ക്കണമത്രെ. അങ്ങനെ ചെയ്താൽ ജീവിതത്തിൽ ശത്രുക്കളുണ്ടാകുകയില്ലത്രെ. ഇത് തിബത്തന്മാരുടെ വിശ്വാസം. ഇന്ത്യക്കാരാരെങ്കിലും അങ്ങനെ ചെയ്യുന്നുണ്ടോ ആവോ?

ഗൈഡിൽ നിന്ന് മറ്റൊരു കാര്യം കൂടി കേട്ടു. അതിതാണ്. ശൈത്യകാലത്ത് തടാകത്തിലെ വെള്ളം തണുത്തുറഞ്ഞ് കട്ടയാകുമത്രേ. ആളുകൾക്ക് അപ്പോൾ ആ മഞ്ഞുകട്ടകളുടെ മുകളിലൂടെ നടന്ന് മറുകരയിലെത്താമത്രേ. ഈ ശൈത്യകാലത്ത് തടാകത്തിന്റെ മദ്ധ്യഭാഗത്ത് വളരെ ഉയരത്തിൽ മഞ്ഞു കൊണ്ടുള്ള വലിയ ശിവലിംഗം രൂപപ്പെടുമത്രെ. അപ്പോൾ ആളുകൾ അതിന്നടുക്കൽ പൂജയ്ക്കും പ്രാർത്ഥനക്കുമായി എത്തുമത്രെ. (പറഞ്ഞു കേട്ടതാണേ!!!)

നല്ല കാലാവസ്ഥയായിരുന്നു. നല്ല വെയിലുണ്ട്. എന്നിട്ടും തടാകത്തിലെ വെള്ളത്തിന് നല്ല തണുപ്പ്. നല്ല വെള്ളം. ഞാൻ ഏതാണ്ട് ഒരു 50 അടി വെള്ളത്തിലൂടെ ഉള്ളിലേക്ക് നടന്നു കാണും. അതിനപ്പുറം പോയില്ല. അപ്പോൾ മുട്ടിനു മേലെ വെള്ളമുണ്ടായിരുന്നു. നന്നായി മുങ്ങാൻ പറ്റും. ഞാൻ മൂന്നു തവണ മുങ്ങി, നല്ലപോലെ തോർത്തി കരയ്ക്കു കയറി. മുഷിഞ്ഞ വസ്ത്രങ്ങൾ വീണ്ടും വാരിക്കേറ്റി പിന്നെ മുഖത്തും കയ്യിലും സൺ സ്ക്രീൻ ലോഷൻ പുരട്ടി; എന്നിട്ട് സമയം വൈകുന്നേരമാകുന്നതു വരെ ഞാൻ തടാകതീരത്തിരുന്നു. ദിവ്യമായ കല്ലുകൾക്ക് വേണ്ടി ഞാൻ ഇരുന്നിടത്തൊക്കെ തിരഞ്ഞെങ്കിലും പ്രത്യേകതയുള്ള കല്ലുകളൊന്നും എനിയ്ക്ക് കാണാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. ചായക്ക് സമയമായപ്പോൾ ഞങ്ങൾ ക്യാമ്പിലേക്ക് മടങ്ങി.

സന്ധ്യക്ക് മാനസസരോവരം പൂജയുടെ രംഗവേദിയായിരുന്നു. കയ്യിലുള്ള പൂജാദ്രവ്യങ്ങളുമായി എല്ലാവരും തടാകതീരത്തുള്ള ഒരു പ്ലാറ്റ്ഫോമിൽ ഒത്തുകൂടി. പ്ലാറ്റ്ഫോമിന്റെ നടുവിൽ ഒരു ചെറിയ അഗ്നികുണ്ഡത്തിനുള്ള സൗകര്യമുണ്ട്. പൂജയും അർച്ചനയും അറിയുന്നവർ ആരെങ്കിലും ഞങ്ങളുടെ ഗ്രൂപ്പിൽ ഉള്ളതായി എനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. മൂക്കില്ലാരാജ്യത്ത് മുറിമൂക്കൻ രാജാവ് എന്നു പറഞ്ഞ പോലെ ആരൊക്കെയോ പൂജയ്ക്ക് ചുക്കാൻ പിടിച്ചു. അഗ്നികുണ്ഡത്തിൽ വിറക് വച്ചു. നെയ്യൊഴിച്ചു. തീപ്പെട്ടി ഉരച്ച് കത്തിച്ചു. തീ കത്താൻ തുടങ്ങി. എല്ലാവരും അതിനു ചുറ്റും ഇരുന്ന് ഹോമവും കീർത്തനവും ഒക്കെ ചെയ്തു കൊണ്ടിരുന്നു. പൂജ നടന്ന പ്ലാറ്റ്ഫോമിന്റെ ചുറ്റും താഴെ മണ്ണിൽ മനുഷ്യമലം കാണം. പ്ലാറ്റ്ഫോമിന്റെ മറവിൽ ആളുകൾ ചെയ്യുന്നതാണിത്. മഴ പെയ്യുമ്പോൾ തടാകം വൃത്തികേടാകാൻ ഇതു മതി. പൂജ നടന്ന അസ്തമനസമയത്ത് ആകാശം വർണ്ണമയമായിരുന്നു. മേഘങ്ങൾ പല നിറത്തിൽ കാണപ്പെട്ടു. പൂജയും ഹോമവും മറ്റും എന്നിൽ ഭക്തിയുടെ വികാരമൊന്നും ഉണ്ടാക്കിയില്ല. അതുകൊണ്ട് ഇടയ്ക്കെപ്പോഴോ ഞാൻ അവിടെ നിന്നെഴുന്നേറ്റ് മുറിയിലേക്ക് മടങ്ങി.

ഞങ്ങളുടെ ബസ്സ് തടാകതീരത്താണ് പാർക്ക് ചെയ്തിരുന്നത്. അതിലിരുന്നാൽ തടാകം നല്ലപോലെ കാണാം. രാത്രിയിൽ അത്താഴം കഴിഞ്ഞ ഉടനേ ഞാൻ ബസ്സിൽ കയറി നല്ലൊരു സീറ്റിൽ ഇരുന്നു. അപ്പോൾ ബസ്സിൽ അങ്ങിങ്ങായി ചില യാത്രക്കാർ ഇരിപ്പുണ്ട്. ഇരുട്ടായതിനാൽ എല്ലാവരേയും മനസ്സിലായില്ലെന്നു മാത്രം. നല്ല തണുപ്പുണ്ട്. കാറ്റും. പക്ഷേ, ബസ്സിന്റെ ജനൽ അടച്ചതിനാലും കമ്പിളി വസ്ത്രങ്ങൾ ധരിച്ചതിനാലും തണുപ്പ് വലുതായി അനുഭവപ്പെട്ടില്ല. ഞാൻ അകലെ ആകാശത്തേക്കും അടുത്തുള്ള തടാകത്തിലേക്കും നോക്കി ബസ്സിൽ ചുരുണ്ടു കൂടി ഇരുന്നു.

ആളുകൾ ബസ്സിൽ വന്നും പോയും ഇരുന്നു. മണിക്കൂറുകൾ ഇഴഞ്ഞു നീങ്ങിക്കൊണ്ടിരുന്നു. സമയം രാത്രിയും അർദ്ധരാത്രിയും കഴിഞ്ഞ് ബ്രാഹ്മമുഹൂർത്തം വരെ ഉറക്കം തൂങ്ങിയും ഉറങ്ങിയും ഇടയ്ക്ക് ഞെട്ടിയുണർന്നും ഉണരുമ്പോൾ ആകാശത്തേക്കും തടാകത്തിലേക്കും നോക്കിയും ഞാൻ ബസ്സിൽ ഇരുന്നു. മേഘാവൃതമായ ആകാശമോ ശാന്തമായി കിടക്കുന്ന തടാകമോ എനിയ്ക്ക് ഭംഗിയായതോ ദിവ്യമായതോ ആയ ഒരു കാഴ്ചയും സമ്മാനിച്ചില്ല. ആകാശത്തിൽ ഒരു ഉൽക്ക പായുന്നതു പോലും എനിയ്ക്ക് കാണാനായില്ല. സമയം പുലർച്ചെ മൂന്നാലു മണിയായപ്പോൾ ഞാനെഴുന്നേറ്റ് മുറിയിൽ വന്നു കിടന്നുറങ്ങി.

ഉണരുമ്പോൾ സമയം പകലായിരുന്നു. മാനസസരോവരത്തിലെ സൂര്യോദയക്കാഴ്ച ഞാൻ നഷ്ടപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. ബ്രഷും പേസ്റ്റുമെടുത്ത് ഞാൻ പുറത്തേക്കിറങ്ങി. ധൃതി വയ്ക്കാനൊന്നുമില്ല. ഇന്ന് പരിപാടികളൊന്നുമില്ല. നാളെയോ മറ്റെന്നാളോ മാത്രമേ ഇവിടുന്ന് പുറപ്പാടുള്ളു. ഞാൻ ബ്രഷും കയ്യിൽ വച്ച് അടുത്തുള്ള നീരുറവയിലേക്ക് നടന്നു. അവിടെ നിന്നാണ് മൊണാസ്ട്രിയിലെ ആളുകൾ പല്ലു തേക്കുന്നതും കുളിക്കുന്നതും മറ്റും. തണുത്ത ജലത്തിൽ വായും മുഖവും കഴുകി മുറിയിൽ തന്നെ തിരിച്ചെത്തി. ഭക്ഷണം കഴിച്ചു. നല്ല കാലാവസ്ഥയല്ല; ചെറുതായി മഴ പെയ്യുന്നുണ്ട്; നല്ല തണുപ്പും. അതുകൊണ്ട് ക്യാംമ്പിൽ തന്നെ ഇരുന്നു.

ഉച്ചക്ക് ഭക്ഷണം കഴിച്ച് വീണ്ടും തടാകതീരത്തെത്തി. നല്ല കല്ലുകൾ പെറുക്കുകയായിരുന്നു ഉദ്ദേശ്യം. കൂടെ പലരും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇവിടെ ക്ഷേത്രങ്ങളൊന്നുമില്ലാത്തതിനാൽ പ്രസാദമൊന്നും കൊണ്ടുവരാൻ പറ്റില്ലല്ലോ. തടാകതീരത്തെ കല്ലും തടാകത്തിലെ വെള്ളവുമാണ് പ്രസാദമായി കണക്കാക്കുന്നത്. ഇവയാണ് നാട്ടിലെത്തുമ്പോൾ അടുപ്പമുള്ളവരുമായി പങ്കു വയ്ക്കുന്നത്. ദൈവങ്ങളുടെ രൂപമുള്ള കല്ലുകൾക്കായി എല്ലാവരും കരയിലെ മണ്ണിൽ തപ്പുകയാണ്. എനിക്കൊന്നും കിട്ടിയില്ല. എന്നാലും ആകൃതിയിലോ മിനുസത്തിലോ തരക്കേടില്ലാത്ത കല്ലുകൾ ഞാൻ പോക്കറ്റിലിട്ടു കൊണ്ടിരുന്നു. കൂടെയുള്ള ഒരാൾക്ക് കിട്ടിയ ഒരു കല്ലിൽ ഓം എന്ന അക്ഷരം അവ്യക്തമായി കാണപ്പെട്ടു. അയാളത് പോക്കറ്റിലിട്ട് സ്വന്തമാക്കി. വൈകുന്നേരം വരെ തടാകതീരത്തു തന്നെ ആയിരുന്നു എല്ലാവരും. പലരും കുളിച്ചു. പക്ഷേ ഞാൻ കുളിച്ചില്ല. എന്തോ, അപ്പോൾ അങ്ങനെയാണ് തോന്നിയത്. ഇപ്പോൾ തോന്നുന്നു, അന്ന് കുളിക്കേണ്ടതായിരുന്നു എന്ന്.

ഞങ്ങളുടെ ഹോട്ടലിൽ നിന്നു നോക്കിയാൽ ദൂരെ മഞ്ഞുമലകൾ കാണാം. അതിന്റെ അടുത്തൊക്കെ ഒന്നു പോയാലോ എന്നൊരു തോന്നൽ അവിടത്തെ താമസത്തിനിടയ്ക്ക് ഞങ്ങൾക്കുണ്ടായി. 'അരുത്, അകലെ പട്ടാളക്കാരുണ്ട്' എന്നായിരുന്നു മലയിൽ പോകാമോ എന്ന് അന്വേഷിച്ചപ്പോൾ കിട്ടിയ മറുപടി. മുന്നിൽ കാണുന്ന വഴിയിലൂടെ നടക്കുകയല്ലാതെ പുതിയ മാർഗ്ഗം നോക്കി നടന്നാൽ നെഞ്ചിൽ ചീനപ്പട്ടാളത്തിന്റെ വെടിയായിരിക്കും ഫലം എന്ന് അപ്പോൾ എനിയ്ക്ക് മനസ്സിലായി.

സന്ധ്യയ്ക്ക് വീണ്ടും പൂജയും അർച്ചനയും മറ്റും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇന്ന് അതിന് ഹാജർ തികച്ചും കുറവായിരുന്നു. രാത്രി ഭക്ഷണം കഴിച്ച് കിടക്കുമ്പോൾ അറിഞ്ഞു അടുത്ത ദിവസവും ഇവിടെത്തന്നെയാണ് താമസമെന്ന്. തടാകതീരത്ത് ഒരു ദിവസം കൂടി താമസിക്കണമെന്ന ആഗ്രഹം അപ്പോൾ മനസ്സിൽ ഒട്ടുമില്ലായിരുന്നു. അതിനു തക്ക ഒരാകർഷണവും തടാകം എന്നിൽ ചെലുത്തിയില്ല. ഈ തടാകമായിരുന്നു ഇത്രയും കാലം മനസ്സിലുണ്ടായിരുന്നത് എന്ന ചിന്തയും അപ്പോൾ മനസ്സിൽ ഉണ്ടായില്ല. മുറിയിൽ കിടക്കുമ്പോൾ തടാകം കാണാൻ ഒരു സൗകര്യവുമില്ല. ജനലുണ്ടേങ്കിലും അത് തടാകത്തിന്റെ ഭാഗത്തല്ല. അകലെ ഉള്ള മലകളേ ജനലിലൂടെ കാണാനാകൂ. തടാകതീരത്ത് ദിവ്യമായ കാഴ്ചകളൊന്നും ഉണ്ടാകില്ലെന്ന വിശ്വാസം എന്നിൽ ഉടലെടുത്തിരുന്നതു കാരണം തടാകതീരത്ത് അന്തിയുറങ്ങുന്ന കാര്യമൊന്നും ചിന്തിക്കാതെ ഞാൻ കട്ടിലിൽ ചുരുണ്ടു കൂടി കിടന്നുറങ്ങി.

മാനസസരോവര തീരത്ത് മറ്റൊരു സൂര്യോദയം കൂടി. തടാകതീരത്തെ മൂന്നാമത്തെ പകലാണിത്. പ്രത്യേകിച്ചൊന്നും ചെയ്യാൻ തോന്നിയില്ല. തടാകത്തിന്റെ അരികിൽ പോയിരുന്ന് ഓം നമ: ശിവായ എന്ന് 100 തവണയോ 1000 തവണയോ അതുമല്ലെങ്കിൽ രാവിലെ മുതൽ രാത്രി വരെയോ ജപിക്കാമായിരുന്നു. പക്ഷേ അതൊന്നും അപ്പോൾ തോന്നിയില്ല. ഞാൻ ഒറ്റക്ക് തീരത്തു കൂടെ ആളുകൾ അധികം പോകാത്ത ഭാഗത്തേക്ക് നടന്നു. പോകുന്ന വഴിയിലാണ് ഒരു നീർച്ചാലുള്ളത്. അതിന്റെ വക്കത്തിരുന്ന് സഹയാത്രികരായ പെണ്ണുങ്ങൾ ഒന്നും രണ്ടും നിർവഹിക്കുന്നത് കാണാമായിരുന്നു. ഇതെല്ലാം ഒലിച്ചെത്തുന്നത് തടാകത്തിലാണ്. ആണുങ്ങൾ വളരെ ദൂരെ പോയിട്ടേ ഇതൊക്കെ ചെയ്യാറുള്ളു. എന്നു വച്ച് അപരിചിതമായ സ്ഥലത്ത് പെണ്ണുങ്ങൾ എത്ര ദൂരം പോകും? കഷ്ടം! പവിത്രമെന്നു കരുതുന്ന തടാകത്തിന്റെ ഒരു ദുരവസ്ഥ.

ഞാൻ ലക്ഷ്യമില്ലാതെ നടന്നു. നടക്കുമ്പോൾ നല്ല കല്ലുകളുണ്ടോ എന്ന് ഞാൻ ഇടക്കിടക്ക് മണ്ണിൽ നോക്കിക്കൊണ്ടിരുന്നു. പക്ഷേ എനിക്കൊന്നും കിട്ടിയില്ല. കുറേ നടന്നപ്പോൾ മണ്ണിൽ നൂറു കണക്കിന് ചെറിയ മാളങ്ങൾ കണ്ടു. ഞാൻ അതെല്ലാം നോക്കി നിന്നപ്പോൾ ആ മാളങ്ങളിലും അവയ്ക്കു പുറത്തും എലിയെപ്പോലെയോ ചെറിയ മുയലിനെപ്പോലെയോ ഉള്ള ജീവികൾ ഉള്ളതായി ഞാൻ കണ്ടു. എന്നെ കണ്ട അവ മാളങ്ങളിൽ ഒളിച്ചു. അവയ്ക്ക് മുയലിനെപ്പോലെയുള്ള വാലും കാലുകളുമാണ്. പക്ഷേ എലിയുടെ വലിപ്പമേ ഉള്ളു. നിറവും ഏതാണ് മുയലിനെപ്പോലെയാണ്. ഇത്തരം ധാരാളം മുയലെലികളെ ഞാനവിടെ കണ്ടു.

മണിക്കൂറുകളോളം വിജനമായ ആ പ്രദേശങ്ങളിൽ ചുറ്റിത്തിരിഞ്ഞ് ഞാൻ ഹോട്ടലിലേക്ക് തന്നെ വന്നു. അവിടെ പുതിയ ഹോട്ടലിന്റെ പണി നടക്കുന്നുണ്ട്. പണി ഏതാണ്ട് പൂർത്തിയാകാറായിരിക്കുന്നു. മേസണും കയ്യാളും ഒക്കെ അവിടെ പണിയിൽ ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. പവിത്രമായ കൈലാസവും വിശുദ്ധമായ തടാകവും എന്നൊക്കെ പറയാമെങ്കിലും അവർക്കൊന്നും ആ സാമീപ്യം ഒരു ഗുണവും ചെയ്തതായി എനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. വീട്ടിൽ അടുപ്പെരിയണമെങ്കിൽ അവർ ഈ പണിയെടുത്തേ തീരൂ.

ഉച്ച തിരിഞ്ഞ് തടാകത്തിൽ പോയി കുളിച്ചു. കുറേ നേരം കല്ലുകൾ പെറുക്കി പോക്കറ്റിലിട്ടു. വൈകുന്നേരം പൂജയിൽ പങ്കു കൊണ്ടു. അസ്തമനസമയത്ത് അന്തരീക്ഷത്തിൽ രണ്ട് വലിയ മഴവില്ലുകൾ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടത് അതിവ ഹൃദ്യമായിരുന്നു. ആ സമയത്ത് സൂര്യപ്രകാശത്തിന് സ്വർണ്ണശോഭ ഉള്ളതുപോലെ തോന്നി. ആകാശത്തിലും ആ ഭംഗി അലയടിച്ചു. രാത്രിയിൽ സൂപ്പ്, അത്താഴം, ഉറക്കം എന്നിവ പതിവു പോലെ നടന്നു.

മുറിയിൽ കുടിക്കാനുള്ള വെള്ളം ഒരു വലിയ ഫ്ലാസ്കിലാക്കി കൊണ്ടു വന്നു വയ്ക്കാറുണ്ട്. ഹോട്ടലിലെ ഒരു ജീവനക്കാരനാണ് അത് ചെയ്യുന്നത്. ഇത്രയും വിനയവും സേവനസന്നദ്ധതയുമുള്ള ഒരാളെ ഞാൻ അടുത്ത കാലത്തൊന്നും കണ്ടിട്ടില്ല. അയാൾ ഒരു ലാമയാണെന്നു തോന്നുന്നു. വെള്ളം തീരുന്നുണ്ടോ എന്ന് അയാൾ നോക്കിക്കൊണ്ടേ ഇരിക്കും; അത് നിറച്ചു വയ്ക്കുന്നതിനായി. ഒരു ദിവസം ഞാനും കൃഷ്ണേട്ടനും തമ്മിലുള്ള ചെറിയൊരു തർക്കം ഒരു ഫ്ലാസ്ക്കിന്റെ നാശത്തിലാണ് കലാശിച്ചത്. കൃഷ്ണേട്ടന്റെ കയ്യിൽ നിന്നും ഫ്ലാസ്ക്ക് വാങ്ങുമ്പോൾ എന്റെ കയ്യിൽ നിന്ന് അത് വീഴുകയായിരുന്നു. ചെയ്തത് തെറ്റായെന്നറിയുന്ന ഞാൻ ഫ്ലാസ്ക്കിന്റെ വില കൊടുക്കാൻ തയ്യാറായി നിന്നു. എന്നാൽ ആ ലാമ "ഫ്ലാസ്ക്ക് കേടു വരുത്തി അല്ലേ?" എന്നോ മറ്റോ ചോദിച്ചതല്ലാതെ നഷ്ടപരിഹാരത്തിനൊന്നും മുതിർന്നില്ല. അയാൾ ചോദിച്ചത് തിബത്തൻ ഭാഷയിലായതിനാൽ ചോദ്യത്തിന്റെ അർത്ഥം ഞാനൂഹിക്കുകയായിരുന്നു.


* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * തുടരും

ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 19

ഞാൻ സോങ്സെർബുവിൽ എത്തുമ്പോൾ എന്റെ ഡ്രസ്സൊക്കെ വിയർത്തു നനഞ്ഞിരുന്നു. നേരം പുലരുന്നതിനു മുമ്പ് തുടങ്ങിയ നടത്തമല്ലായിരുന്നോ? കാലിലെ സോക്സും തഥൈവ. ഞാൻ അതെല്ലാം വെയിലത്തിട്ടുണക്കി. കുളിക്കാനൊന്നും പോയില്ല. കുളിച്ചാൽ ക്ഷീണമൊക്കെ പോയി ഒരു ഉന്മേഷമൊക്കെ വരുമായിരുന്നു. പക്ഷേ, അവിടെ കുളിമുറിയും കക്കൂസുമൊന്നും ഇല്ലായിരുന്നു. അതുകൊണ്ട് പരിസരമാകെ മലിനമായിരിക്കും എന്ന് ഞാനൂഹിച്ചു. അകലെയല്ലാതെ പുഴ ഒഴുകുന്നുണ്ട്. പറഞ്ഞിട്ടെന്താ കാര്യം, അതിന്റെ തീരമൊക്കെ വൃത്തികേടായിരിക്കും. കൃഷ്ണേട്ടൻ എണ്ണ തേച്ച് പുഴയിൽ പോയി തുണി കഴുകുകയും കുളിക്കുകയും ചെയ്തതാണ്. പക്ഷേ അതു പറഞ്ഞിട്ടു കാര്യമില്ല; അവരൊക്കെ പുഴക്കരയിൽ തന്നെ ഒന്നും രണ്ടും മറ്റും കഴിഞ്ഞായിരിക്കും കുളിക്കുന്നത്. എനിക്കതൊന്നും വയ്യ.

ഡ്രസ്സൊക്കെ ഒന്നു മാറ്റണമെന്നുണ്ട്. പക്ഷേ പറഞ്ഞിട്ടെന്താ? മുഷിഞ്ഞ ഡ്രസ്സേ കയ്യിലുള്ളു. എപ്പോഴും തണുപ്പായതിനാൽ അലക്കും കുളിയും ഒരു പതിവല്ലാത്തതുകൊണ്ട് ഇതൊക്കെ മതി. കേരളത്തിലായിരുന്നെങ്കിൽ ദിവസം രണ്ടു തവണ കുളിക്കിന്നിടത്താണ് എന്നെങ്കിലുമുള്ള ഇപ്പോഴത്തെ കുളി. നോയ്ഡയിലാവുമ്പോൾ അവധി ദിവസം നാലു തവണയെങ്കിലും കുളിയ്ക്കും. എന്നിട്ടും ശരീരം വിയർത്തൊലിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കും. അത്രയ്ക്കാണ് അവിടത്തെ ചൂട്. ഇവിടെ ഈ ഹിമാലയത്തിലാണെങ്കിൽ ഇപ്പോൾ വേനൽക്കാലമാണ്. അപ്പോഴാണീ സഹിയ്ക്കാനാവാത്ത കുളിര്. അപ്പോൾ ഇവിടുത്തെ ശീതകാലം എങ്ങനെയിരിയ്ക്കും?

ഞാൻ കുറേ നേരം റ്റെന്റിലിരുന്നു ക്ഷീണം തീർത്തു. ചായയും ഭക്ഷണവും സമയാസമയങ്ങളിൽ കിട്ടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. എന്താണ് കിട്ടിയത്, എന്താണ് കഴിച്ചത് എന്നൊന്നും ഓർമ്മയിലില്ല. ഞങ്ങളുടെ ടെന്റിന്റെ പുറകിൽ കുറേ ഉയരത്തിലായി ഒരു ബുദ്ധിസ്റ്റ് മൊണാസ്റ്ററി ഉണ്ട്. ഞാൻ അങ്ങോട്ട് നടന്നു. പക്ഷേ അവിടെ എത്ത്യപ്പോൾ അതടച്ചിരുന്നു. എല്ലാവരും അത് നേരത്തെ പോയി കാണുകയും ഫോട്ടോ എടുക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. പക്ഷേ ഞാനതറിഞ്ഞില്ല. സോങ്സെർബുവിലെ പ്രകൃതിയെക്കുറിച്ചോ അവിടത്തെ രാത്രിയെ കുറിച്ചോ പ്രത്യേകിച്ച് ഒന്നും ഓർമ്മയില്ല. ചുറ്റുപാടുകളും അവിടത്തെ സൂര്യാസ്തമനവും സൂര്യോദയവും എല്ലാം മറ്റു സ്ഥലങ്ങളിലെപ്പോലെ ഭംഗിയുള്ളതാണ്.

രാവിലെ പതിവു പോലെ ഭക്ഷണം കഴിച്ച് ഞങ്ങൾ അടുത്ത ക്യാമ്പിലേക്ക് നടക്കാൻ തുടങ്ങി. വഴി മനോഹരമാണ്. പൂക്കളും പുഴയും മലകളും മറ്റും എവിടേയും കാണാം. പലപ്പോഴും നായ്ക്കൾ ഞങ്ങളെ അകമ്പടി സേവിക്കുന്നതു കാണാം. തദ്ദേശീയർ വരുന്നതും പോകുന്നതും കാണാം. ഞങ്ങൾ "തഷിദലൈ" എന്ന് പരസ്പരം അഭിവാദ്യം ചെയ്തു. നടപ്പാതയിൽ പലയിടത്തും തൊഴിലാളികൾ പണിയെടുക്കുന്നത് കണ്ടു. ഞങ്ങൾക്ക് കുറുകേ കടക്കേണ്ട ചെറിയ അരുവികൾക്ക് മുകളിൽ കമ്പികളും കല്ലുകളും ഉപയോഗിച്ച് പാലങ്ങൾ കെട്ടുന്നതാണ് പ്രധാന പണി. വഴിയിൽ കല്ലുകൾ മേലേക്കു മേലെ കൂട്ടി വച്ചതു കാണാം. കല്ലിന്റെ കൂട്ടത്തിൽ യാക്കിന്റെ തലയോട് കാണാം. "ഓം മണിപദ്മേ ഹും" എന്നെഴുതിയ വലിയ കല്ലുകളും കൂട്ടത്തിൽ കാണാം. എല്ലാം പതിവുള്ളതു തന്നെ. ഇതെല്ലാം തിബത്തുകാരുടെ പ്രാർത്ഥനാരീതികളുമായി അഭേദ്യബന്ധമുള്ളവയാണ്. ഈ വഴിയിൽ കയറ്റമോ ഇറക്കമോ ഇല്ല. പുഴയുടെ കരയിലൂടെയാണ് യാത്ര. മനോഹരമായ പ്രകൃതി ദൃശ്യങ്ങൾ പലയിടത്തും കാണാം. യാത്ര അവസാനിക്കാറാകുമ്പോൾ ഇലക്ട്രിക് പോസ്റ്റ് പോലെയുള്ള എന്തൊക്കെയോ കാണുന്നുണ്ടായിരുന്നു.

നടത്തം അവസാനിക്കാറായി എന്ന സൂചന തന്നു കൊണ്ട് ഞങ്ങളുടെ ബസ്സും ഒന്നു രണ്ടു ജീപ്പുകളും വളരെ അകലെ ഞങ്ങൾക്ക് കാണായി. ഇനി ആ ബസ്സു വരെ നടന്നാൽ മതി. നടക്കുമ്പോൾ മുന്നിൽ വളരെ വളരെ അകലെയായി മനോഹരമായ പ്രകൃതി ഞങ്ങൾക്ക് കാണായി. ജലാശയമാണോ, പരന്നു കിടക്കുന്ന വയലുകളാണോ ദൂരെ കാണുന്നതെന്ന് മനസ്സിലായില്ലെങ്കിലും ഭംഗിയുള്ള കാഴ്ചയായിരുന്നു അത്. ഭംഗിയുള്ള ആ പ്രദേശത്തേക്കാണ് ഞങ്ങൾ നടന്നടുത്തത്. കുറേക്കൂടി നടന്നപ്പോൾ ദൂരെ കാണുന്നത് രാക്ഷസതടാകം ആണെന്ന് ആരോ പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഞങ്ങളുടെ നടത്തം ബസ്സിന്റെ അടുത്ത് അവസാനിച്ചു. ഇവിടെ നിന്ന് ദൂരേക്ക് നോക്കിയാലും പരന്നു കിടക്കുന്ന അതിമനോഹരമായ ഭൂവിഭാഗം കാണാം. ഞങ്ങളുടെ ഒരു മാസത്തെ കൈലാസയാത്രയിൽ എന്നെ ഏറ്റവും കൂടുതൽ ആകർഷിച്ചതും ഏറ്റവും കൂടുതൽ മനോഹരമായി എനിക്ക് തോന്നിയതും ഈ സ്ഥലമായിരുന്നു. ഇത്രയും ഭംഗിയുള്ള ഭൂവിഭാഗം ഞാൻ വേറെ എവിടേയും കണ്ടിട്ടില്ല.

ഞങ്ങളുടെ ഒരു മാസത്തെ കൈലാസയാത്രയിൽ എന്നെ ഏറ്റവും കൂടുതൽ ആകർഷിച്ചതും ഏറ്റവും കൂടുതൽ മനോഹരമായി എനിക്ക് തോന്നിയതും ഈ സ്ഥലമായിരുന്നു. ഇത്രയും ഭംഗിയുള്ള ഭൂവിഭാഗം ഞാൻ വേറെ എവിടേയും കണ്ടിട്ടില്ല.

ഞങ്ങളുടെ നടത്തം അവസാനിച്ചിടത്ത് അധികാരികൾ സ്ഥാപിച്ച ഒരു ബോർഡുണ്ട്. ആ ഗ്രാമത്തിന്റെ പേര് ആ ബോർഡിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഗാങ്സാ ഗ്രാമം.. ബോർഡിൽ പോർട്ടർമാരുടേയും പോണിയുടേയും മറ്റും കൂലിയാണെഴുതിയിട്ടുള്ളത്, ഇംഗ്ലീഷിൽ. പോർട്ടർക്ക് 120 യുവാൻ, കുതിരക്ക് 150 യുവാൻ, പിന്നെ കുതിരക്കാരന് 100 യുവാൻ... എല്ലം പ്രതിദിനം.. കൂടെയുള്ളവർ ഇവിടെ വച്ച് പോർട്ടർമാർക്കും കുതിരക്കാർക്കും അവരുടെ കൂലി കൊടുത്ത് വിട്ടയച്ചു. ഇനി ആരുടേയും സഹായം ആവശ്യമില്ല. പോർട്ടർമാർക്ക് 360 യുവാനും കുതിരക്കാർക്ക് 1110 യുവാനും കൊടുത്തതായിട്ടാണ് ഞാൻ മനസ്സിലാക്കുന്നത്. യഥാക്രമം ഏതാണ്ട് 2500 രൂപയും 7500 രൂപയും. പലരും അവർക്ക് കൂടുതൽ പണം കൊടുത്തു. പാവങ്ങളായതുകൊണ്ടല്ലേ ചുമടെടുക്കാൻ അവർ തയ്യാറാവുന്നത്. അരവിന്ദിന്റെ വനിതാ പോർട്ടർക്ക് ഞാൻ 20 യുവാൻ കൊടുത്തു. അവളത് വിനയത്തോടെ, സന്തോഷത്തോടെ വാങ്ങി. അവളെന്റെ പോർട്ടറൊന്നുമല്ലെങ്കിലും 3 പകലുകൾ ഞങ്ങൾക്ക് അകമ്പടി സേവിച്ചതല്ലേ!

സോങ്സെർബുവിൽ നിന്ന് ബസ് നിൽക്കുന്നിടത്തേക്ക് അധികം ദൂരമില്ല. ഇന്നാണ് ഒരു പക്ഷേ ഏറ്റവും കുറച്ച് നടന്നിട്ടുള്ളത്. നാലഞ്ച് കിലോമീറ്ററേ ഇന്നു നടന്നു കാണൂ. വഴിയിൽ APPLE Foundation-ന്റെ ഒരു ബോർഡ് കണ്ടിരുന്നു. പക്ഷേ അതിന്റെ വിശദംശങ്ങൾ നോക്കാൻ വിട്ടുപോയി.

ഇനി എല്ലാവരും എത്തിയാലേ ബസ്സ് പുറപ്പെടൂ. അതിന് ധാരാളം സമയമുണ്ട്. ഞാനും മറ്റൊരാളും നദിയിൽ കുളിച്ചു. നല്ല സുഖമുള്ള തണുപ്പ്. മറ്റാരും കുളിച്ചില്ല. അവർക്കത്ഭുതമായിരുന്നു... ഞങ്ങളെങ്ങനെ ഈ തണുത്ത വെള്ളത്തിൽ കുളിക്കുന്നെന്ന്!! യാത്രികൾ ദൂരേയുള്ള പ്രകൃതിഭംഗികാമറയിലാക്കാൻ മത്സരിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. എല്ലാവരും എത്തിയപ്പോൾ ബസ് നേരെ ദർശൻ-ലേക്ക് വിട്ടു. ഞങ്ങളുടെ പഴയ കാമ്പിലേക്ക്. ചുറ്റുമുള്ള പ്രകൃതിഭംഗി ആസ്വദിച്ച് ഞങ്ങൾ ബസ്സിൽ ഇരുന്നു. ടാറിടാത്ത, ഉറപ്പില്ലാത്ത മണ്ണിലൂടെ ബസ്സ് മുന്നോട്ട് പോയി. അധികം വൈകാതെ ഞങ്ങൾ 3 ദിവസം മുമ്പ് താമസിച്ച ദർശനിലെ (ദർച്ചൻ) ഹോട്ടലിലെത്തിച്ചേർന്നു.

ഗാങ്സാ ഗ്രാമത്തിൽ നിന്ന് ബസ്സ് പുറപ്പെടുമ്പോൾ ഞങ്ങളുടെ വനിതാ പോർട്ടർ ബസ്സും നോക്കി നിൽപ്പുണ്ടായിരുന്നു. ഇതു പോലെ എത്ര പേരെ അവൾ യാത്രയാക്കിയിരിക്കുന്നു. ഇനിയെത്ര പേരെ യാത്രയാക്കാൻ കിടക്കുന്നു. അവളെ കാത്തിരിക്കാൻ ആരെങ്കിലും ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിൽ കൂലി കിട്ടിയ പാടേ അവൾ പോകുമായിരുന്നു എന്നു ഞാൻ ചിന്തിച്ചു. പിന്നെ എന്തേ അവളവിടെ തങ്ങി നിൽക്കാൻ? ഒരു പക്ഷേ, അവൾ അവിവാഹിതയോ അനാഥയോ ആയിരിക്കാം. ഞങ്ങളുടെ ഗ്രൂപ്പിൽ കല്യാണപ്രായം വൈകിയ അവിവാഹിതരായ പുരുഷന്മാർ ഉണ്ടായിരുന്നു. അവർക്കാർക്കെങ്കിലും അവളെ തന്റെ ഭാര്യയാക്കി നാട്ടിലേക്ക് കൊണ്ടുവരാൻ നോക്കാമായിരുന്നു എന്ന് എന്റെ മനസ്സ് പറഞ്ഞു. പക്ഷേ ഒരു പോർട്ടറെ കല്യാണം കഴിക്കാൻ ആരു തയ്യാറാകും? പക്ഷേ അങ്ങനെയൊക്കെ ചെയ്തിരുന്നെങ്കിൽ നാലുപേർ ശ്രദ്ധിച്ചേനേ!! നാടുകൾ തമ്മിലുള്ള നല്ല ബന്ധങ്ങൾക്ക് ഇത്തരം ഉദ്യമങ്ങൾ നന്നായിരിക്കുമെന്ന് എനിയ്ക്ക് തോന്നി. പക്ഷേ, അപ്പോഴും കടത്തനാട്ട് മാധവി അമ്മ പറഞ്ഞ പോലെ മറ്റൊരു സ്ത്രീ കൂടി ഏതോ കാമത്തിന്നടിമയാവുകയായിരിക്കുമോ ചെയ്യുക?

ഞങ്ങളുടെ കൈലാസപ്രദക്ഷിണം അവസാനിച്ചിരിക്കുന്നു. യാത്രയുടെ പ്രധാന ഉദ്ദേശ്യത്തിന്റെ പകുതിയും തീർന്നിരിക്കുന്നു. ഇനി മാനസസരോവരം ഒരു വട്ടം ചുറ്റുക കൂടി ചെയ്താൽ തിബറ്റിലെ ഞങ്ങളുടെ യാത്രയും യാത്ര പുറപ്പെട്ടപ്പോഴുള്ള യാത്രോദ്ദേശ്യവും ലക്ഷ്യം കാണും. എല്ലാവരും എന്തോ വലിയ കാര്യം സാധിച്ച മട്ടിൽ നടന്നു. ഹോട്ടലിന്റെ മുന്നിൽ തന്നെ ടെലിഫോൺ ബൂത്തുണ്ട്. എല്ലാവരും നാട്ടിലേക്കും വീട്ടിലേക്കും വിളിച്ച് കൈലാസപ്രദക്ഷിണം ബുദ്ധിമുട്ടില്ലാതെ ചെയ്തു തീർത്തതായി ബന്ധുമിത്രാദികളെ അറിയിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. ഞാനും അങ്ങനെ ചെയ്തു.

ഹോട്ടലിൽ ഞങ്ങളെ വരവേറ്റത് മുത്തുമാലകളുടെ വിൽപ്പനക്കാരായ തിബറ്റൻ സ്ത്രീകളായിരുന്നു. അവർ മുമ്പത്തേതു പോലെ ഇത്തവണയും ഞങ്ങളുടെ റൂമിൽ കേറി വന്നു. ഞാനോ എന്റെ കൂടെയുള്ളവരോ അവരോടൊന്നും വാങ്ങിയില്ല. ഞങ്ങളവരോട് പുറത്ത് പോകാൻ പറഞ്ഞു. ഒരുത്തി മുറിയിൽ നിന്നു പുറത്തു പോകുമ്പോൾ എന്റെ ഭാഗത്തേക്ക് അപ്രതീക്ഷിതമായി മുന്നോട്ടാഞ്ഞു. ഞാൻ പെട്ടെന്ന് എന്റെ മുഖം വെട്ടിച്ചു. അല്ലെങ്കിൽ അവളുടെ മുഖം എന്റെ മുഖത്ത് മുട്ടിയേനെ. അവരൊന്നും സാന്മാർഗ്ഗികമായി അത്ര ശരിയല്ല എന്ന് അവളുടെ ഭാവത്തിൽ നിന്ന് എനിയ്ക്ക് തോന്നി.

ഹോട്ടലിൽ നിന്ന് നോക്കിയാൽ കൈലാസം കാണും. നിശ്ശബ്ദശാന്തമായുള്ള കൈലാസത്തിന്റെ ആ നിൽപ്പ് ആരിലും കൗതുകമുണർത്തും. ഞാൻ കുറേ നേരം കൈലാസത്തെ നോക്കി സമയം ചെലവിട്ടു. ഇനി ഈ കാഴ്ച ഈ ജീവിതത്തിലുണ്ടാവാനിടയില്ല. കാരണം ഇനിയൊരു കൈലാസയാത്ര എന്റെ മനസ്സിലില്ല.

ഇന്നത്തെ ഉറക്കം ഇവിടെയാണ്. ഇനി നാളെ രാവിലെയേ യാത്രയുള്ളു. അത് ബസ്സിലാണ്. ചൈനയിൽ ഇനി ബാക്കിയുള്ള യാത്രയെല്ലാം ബസ്സിലാണ്. മാനസസരോവരം ചുറ്റുന്നതും ബസ്സിലാണ്. ഇനി രാത്രി വരെ സമയമുണ്ട്. അത് പ്രയോജനപ്രദമായ വിധത്തിൽ ഉപയോഗിക്കാൻ എല്ലാവരും തീരുമാനിച്ചു. ഊണു കഴിഞ്ഞ് ജീപ്പിൽ 'അഷ്ടപദ്' എന്നു പറയുന്ന സ്ഥലത്തേയ്ക്ക് എല്ലാവരും യാത്രയായി. കൈലാസത്തിലെ കോണിപ്പടികളായി നമ്മൾ കണക്കാക്കുന്ന ഭാഗം അടുത്തു കാണുന്നതിവിടെ നിന്നാണ്. ജീപ്പ് കുന്നും മലയും താണ്ടി, വെള്ളം കുറവുള്ള ഒരു പുഴയിലെ വെള്ളത്തിലൂടെ കുറേ ഓടി, പുഴ താണ്ടി മറുകര കടന്ന്, വീണ്ടും കുറേ ഓടി, ഒരു സ്ഥലത്ത് പാർക്ക് ചെയ്തു. പിന്നീട് ഞങ്ങൾ നടന്ന് അഷ്ടപദ് എന്ന സ്ഥലത്തെത്തി. പക്ഷേ ആകാശം മേഘാവൃതമായിരുന്നതിനാൽ തൃപ്തികരമായ ഒന്നും എനിയ്ക്ക് കാണാനായില്ല. മഴ പെയ്തതിനാൽ അവിടെ നിൽക്കാനുമായില്ല. അതിനാൽ അവിടെ നിന്ന് ഉടനെ മടങ്ങി. അഷ്ടപദ് എന്ന സ്ഥലത്ത് ധാരാളം മലകളുണ്ട്. അവയിലെല്ലാം ധാരാളം ഗുഹകളുള്ളതായി കാണാം. വളരെ അകലെ നിന്നുള്ള കാഴ്ചയാണേ. ഈ ഗുഹകളിലൊക്കെയാണ് മുനിമാരും തീർത്ഥങ്കരന്മാരും മറ്റും തപസ്സിരുന്നത്. ഈ സ്ഥലത്തെ പറ്റിയും ധാരാളം ഐതീഹ്യങ്ങൾ ഉണ്ട്. നല്ല കാലാവസ്ഥയുള്ള ഒരു പകൽ മുഴുവൻ കിട്ടിയിരുന്നെങ്കിൽ അവിടെ ചുറ്റി നടന്നു കാണാൻ ധാരാളം കാഴ്ചകളുണ്ടായിരുന്നു. അവിടെ ഒരു കല്ലിൽ 'ഹനുമാൻ ഗുഹ - ഒന്നര കി.മി.’ എന്ന് ഹിന്ദിയിൽ എഴുതി ഒരു arrow കാണിച്ചിട്ടുണ്ട്. അവിടെയൊക്കെ ഒന്നു പോയി നോക്കേണ്ടതായിരുന്നു. പക്ഷേ വിദേശരാജ്യമായതിനാൽ തോന്നുന്നിടത്തൊകെ പോകാൻ ബുദ്ധിമുട്ടാണ്. സമയവും കുറവ്.

കൈലാസത്തിന്റെ കോണിപ്പടികളുള്ള ഭാഗത്തിനു മുന്നിൽ ഒരു ചെറിയ കരിങ്കൽമലയുണ്ട്. അതിനെ നന്ദിമല എന്നു പറയുന്നു. ശിവക്ഷേത്രത്തിൽ ശ്രീകോവിലിനു മുന്നിൽ കിടക്കുന്ന നന്ദിയുടെ ഓർമ്മ ആയിരിക്കും ഈ മല നമ്മുടെ മനസ്സിൽ ഉണർത്തുന്നത്. നന്ദിമല ഭക്തിനിർഭരമായ ഒരു കാഴ്ച തന്നെയാണ്. നന്ദിമല കാണേണ്ടതു തന്നെയാണ്. അതിന്റെ ചിത്രം ഞാനിവിടെ കൊടുക്കുന്നുണ്ട്.


കൈലാസവും അതിന്റെ മുന്നിലുള്ള നന്ദി മലയും (ഫോട്ടോയ്ക്ക് കടപ്പാട്: ഇന്റർനെറ്റ്)

മഴ പെയ്തപ്പോൾ ഞങ്ങൾ മലയിൽ നിന്നും ഓടി ഇറങ്ങി. മഴ നനയാതെ കയറി നിൽക്കാൻ ഒരിടവും ഇല്ല. കയ്യിൽ കുട ഇല്ല. പിന്നെ എന്തു ചെയ്യും? ഇറക്കം പകുതിയായപ്പോൾ ദൂരെ ഒരു മൊണാസ്ട്രി കണ്ടു. ഞങ്ങൾ ഓടി അവിടെ കേറി. പക്ഷേ ആ മൊണാസ്ട്രി എന്തോ കാരണവശാൽ വിജനമായിരുന്നു. അത് പൊളിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കയായിരുന്നു. അതിനുള്ളിൽ ചുറ്റി നടന്ന് മഴ കുറഞ്ഞപ്പോൾ തിരിച്ച് ജീപ്പിനടുത്തെത്തി. അപ്പോൾ പഞ്ചറായ ടയർ മാറ്റുകയായിരുന്നു തിബറ്റുകാരനായ ഡ്രൈവർ. എന്റെ കൂടെയുള്ളവരുടെ സഹായത്തോടെ അയാളതു മാറ്റി. ഒടുവിൽ ഞങ്ങൾ ജീപ്പിൽ ഹോട്ടലിൽ തിരിച്ചെത്തുമ്പോൾ സന്ധ്യ കഴിഞ്ഞിരുന്നു. ജീപ്പിന് 100 യുവാൻ വാടക ഓരോരുത്തരും കൊടുത്തു.

പിറ്റേ ദിവസം രാവിലെ ഞങ്ങൾ മാനസസരോവരം ലക്ഷ്യമാക്കി ബസ്സിൽ യാത്ര തിരിച്ചു. മനോഹരമായ സമതലങ്ങളിലൂടെയാണ് യാത്ര എന്നൊക്കെ എഴുതിയാൽ അത് വെറും ആവർത്തന വിരസതയേ നൽകൂ. ബസ്സ് കുറേ ഓടിയപ്പോൾ അതിനെ ഒരു മാർക്കറ്റിലേക്ക് തിരിച്ചു വിട്ടു. ഇനിയുള്ള ദിവസങ്ങളിലേക്ക് വേണ്ട ഭക്ഷണസാധനങ്ങൾ വാങ്ങാനായിരുന്നു അത്. ഗോതമ്പ് മാവും പച്ചക്കറികളും മറ്റും ഭക്ഷണകമ്മിറ്റിക്കാർ വാങ്ങി ജീപ്പിലിട്ടിരിക്കണം. കുറേ കഴിഞ്ഞ് ബസ്സ് വീണ്ടും പ്രയാണം ആരംഭിച്ചു.

ഇപ്പോൾ ബസ്സ് മാനസസരോവരത്തിന്റെ തീരത്തു കൂടിയാണ് യാത്ര. ബസ്സിന്റെ വലതു വശത്ത് മാനസസരോവരം ഒരു ഭംഗിയുള്ള കാഴ്ചയായി ഞങ്ങൾക്കനുഭവപ്പെട്ടു. മാനസസരോവരം കടൽ പോലെ കിടക്കുന്ന ഒരു ജലശേഖരമാണ്. കടലിന്റെ അപ്പുറത്ത് കാണുന്നത് ചക്രവാളമാണെങ്കിൽ മാനസസരോവരത്തിന്റെ അപ്പുറത്ത് കാണുന്നത് ഹിമാലയമലനിരകളാണ് എന്ന വ്യത്യാസമേ ഉള്ളു. ബസ്സിലിരിക്കുമ്പോൾ കാണപ്പെട്ട മാനസസരോവരത്തിന്റെ ദൃശ്യങ്ങൾ തീർച്ചയായും സുന്ദരമായ ഒരനുഭവം തന്നെയായിരുന്നു.

പല തരത്തിലുള്ള പക്ഷികൾ തടാകത്തിലെ ജലത്തിൽ പല സ്ഥലത്തും കണ്ടു. തടാകത്തിലേക്ക് നീരുറവകളും നീർച്ചാലുകളും ഒഴുകിയെത്തുന്നത് പലയിടത്തും കാണപ്പെട്ടു. വിശാലമായ തടാകം നിശ്ചലമായി കിടക്കുന്നത് കാഴ്ചക്കാരിൽ അത്യധികം കൗതുകമുണർത്തി. എല്ലാവരുടേയും കണ്ണുകൾ തടാകത്തിൽ മാത്രമായിരുന്നു. തടാകത്തിനു ചുറ്റും ജനവാസമൊന്നും ഇല്ല. ഇടയ്ക്ക് ആളുകൾക്ക് തങ്ങാനുള്ള ഒരു ക്യാമ്പ് കണ്ടു. ഒരു പക്ഷേ ലാമമാർ ഇവിടെ താമസിക്കുന്നുണ്ടാകും. അവർ മാത്രമേ ഈ പ്രദേശങ്ങളിലുള്ളു എന്നാണെനിയ്ക്ക് മനസ്സിലായത്. തടാകത്തിന്റെ തീരത്തു കൂടെ ബസ് മണിക്കൂറുകളോളം സഞ്ചരിച്ചു. ഇത് വെറും സഞ്ചാരമല്ല. മാനസസരോവരത്തെ പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കലാണ്.

കുറേ ഓടിയപ്പോൾ ബസ്സ് നിന്നു. ആളുകൾക്ക് മൂത്രമൊഴിക്കാനാണ് നിന്നത്. പരന്ന സ്ഥലം. ഒരു മരമോ മറവോ ഇല്ല. പെണ്ണുങ്ങളൊക്കെ എവിടെ പോയി മൂത്രം ഒഴിച്ചുവോ ആവോ? മൂത്രമൊഴിക്കാനല്ലേ എന്നു കരുതി ഞാൻ ബസ്സിൽ നിന്നിറങ്ങിയില്ല. പക്ഷേ പലരും തടാകത്തിനെ അടുത്തേക്ക് പോയി. അതു കാരണം ബസ്സ് അര മണിക്കൂറെങ്കിലും കഴിഞ്ഞാണ് പിന്നീട് പുറപ്പെട്ടത്. അതിലിടക്ക് ബാംഗ്ലൂരിലെ യാത്രക്കാർ അവിടത്തെ മണ്ണ് കുത്തിയിളക്കി എന്തോ ചെടി പറിച്ചെടുക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഇതെന്താണെന്നും എന്തിനാണെന്നും ഞാൻ അതിശയിച്ചു. ഒടുവിൽ കൈലാസയാത്രയൊക്കെ കഴിഞ്ഞ് എല്ലാവരും വീട്ടിലെത്തി കുറേ ദിവസങ്ങൾ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ കേട്ടു അവർ പറിച്ചെടുത്തത് ഒരു തരം ഉള്ളിച്ചെടിയാണെന്നും അത് ബാംഗ്ലൂരിലെ കാലാവസ്ഥയിൽ വളർന്നു വലുതായി എന്നും.

ആരാണാവോ അവിടെ ഇത്തരം ഒരു ചെടി ഇവിടെ ഉണ്ടെന്നു അവരോട് പറഞ്ഞത്? ഒരു പക്ഷേ, കഴിഞ്ഞ കൊല്ലങ്ങളിൽ പോയവരിൽ നിന്നു കിട്ടിയ വിവരമായിരിക്കാം അത്. അങ്ങനെയാണെങ്കിൽ ഇനി അതൊരു ചടങ്ങാകാനും അധികം പ്രയാസമില്ല. മാനസസരോവരത്തെ പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കുമ്പോൾ ഉള്ളിച്ചെടി പറിച്ചെടുക്കണമെന്നും അത് നാട്ടിൽ കൊണ്ടുവന്ന് വളർത്തണമെന്നും ഏറ്റവും ചുരുങ്ങിയത് ബാംഗ്ലൂരുകാരെങ്കിലും വിശ്വാസത്തിന്റെ ഒരു ഭാഗമാക്കും. ഒടുവിൽ ഉള്ളിച്ചെടി കിട്ടാത്തവന് കൈലാസയാത്രയുടെ പുണ്യം കിട്ടിയില്ല എന്നും ഭക്തന്മാർ കരുതും. ഇങ്ങനെയൊക്കെ അല്ലേ ഓരോ വിശ്വാസങ്ങളും ആചാരങ്ങളും ഉടലെടുക്കുന്നത്? ഈശ്വരോ രക്ഷ!! മാനസതടാകത്തിന്റെ തീരത്തു കൂടി ഓടി ഓടി, ഉച്ചയോടടുപ്പിച്ച് ബസ്സ് ഞങ്ങളുടെ അടുത്ത ക്യാമ്പിനു മുന്നിൽ പാർക്ക് ചെയ്തു.


* * * * * * * * * * * * * * തുടരും

ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 18

ഞങ്ങൾ ചരണസ്പർശം ദർശിച്ച് തിരിച്ച് ക്യാമ്പിലെത്തുമ്പോൾ സമയം സന്ധ്യയോടടുക്കുകയായിരുന്നു. ആകാശത്ത് പലപല വർണ്ണങ്ങളിൽ മേഘമാലകൾ ദൃശ്യമാകുന്നുണ്ടായിരുന്നു. കൈലാസത്തിൻ മുകളിൽ അസ്തമനസൂര്യന്റെ രശ്മികൾ പതിച്ചപ്പോൾ അഭൗമമായ, അലൗകികമായ ഒരു ഭംഗി കാണപ്പെട്ടു. കൈലാസത്തിന്റെ മുകളറ്റം സ്വർണ്ണവർണ്ണത്തിൽ തിളങ്ങി. പലരും അത് ക്യാമറയിൽ പകർത്തി. എത്ര പേർക്കത് കിട്ടിയോ ആവോ? വലിയ ക്യാമറയും തൂക്കി നടന്നവരുടെ ക്യാമറ കാണാത്ത അഭൗമദൃശ്യങ്ങൾ ചെറിയ ക്യാമറ പോക്കറ്റിലിട്ട് നടന്നവർ സ്വന്തമാക്കിയിരുന്നു എന്നതാണ് യാത്രയുടെ അവസാനം എനിയ്ക്ക് മനസ്സിലായത്.

രാത്രിയിൽ നല്ല കാറ്റുണ്ടായിരുന്നു. പക്ഷേ, ആപാദചൂഡം കമ്പിളിവസ്ത്രങ്ങളാൽ ആച്ഛാദിതമായിരുന്ന എന്റെ ദേഹം ആ കാറ്റിനെ അവഗണിച്ചു. രാത്രിയിൽ ഞാനുറങ്ങിയില്ല. കൈലാസനാഥനെ നോക്കുക എന്നതായിരുന്നു എന്റെ ദൗത്യം. ബെഡ്ഡിൽ കിടക്കുമ്പോൾ വലിയ ഗ്ലാസ് ജനലിലൂടെ എനിയ്ക്ക് കൈലാസം നന്നായി കാണാൻ പറ്റുമായിരുന്നു. മഞ്ഞു മൂടി വെളുത്ത ആ മല രാത്രിയിൽ എനിയ്ക്ക് തികച്ചും കറുത്തതായിട്ടാണ് കാണപ്പെട്ടത്. ആകാശത്ത് ചന്ദ്രനും അന്തരീക്ഷത്തിൽ ചെറിയ നിലാവും ഉണ്ടായിരുന്നു. അപ്പോൾ കൈലാസം വെളുത്തു തന്നെ കാണേണ്ടതായിരുന്നു. പിന്നെ അതെങ്ങനെ കറുത്ത നിറത്തിൽ കണ്ടു എന്നതാണ് ഇപ്പോൾ എന്നെ കുഴയ്ക്കുന്ന സംശയം. രാത്രിയിൽ കൈലാസം മേഘങ്ങളാൽ മറഞ്ഞും മറയാതെയും കാണപ്പെട്ടു. ചിലപ്പോൾ ഒന്നും കാണുകയില്ല; അപ്പോൾ നിറയെ മേഘങ്ങൾ മാത്രമേ ഉണ്ടാകൂ. പലരും രാത്രിയിൽ എഴുന്നേറ്റ് കൈലാസം നോക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. കൈലാസത്തിനു മുന്നിൽ മേഘങ്ങൾ കർട്ടൻ ഇടുകയും നീക്കുകയും ചെയ്തതല്ലാതെ പറയത്തക്കതായ ഒരു അനുഭവവും ആ രാത്രിയെ കുറിച്ച് എന്റെ ഓർമ്മയിൽ തങ്ങി നിൽക്കുന്നില്ല.

ടെന്റുകൾ കുറച്ചധികം ഇവിടെ ഉണ്ട്. പോർട്ടർമാരും കുതിരക്കാരും എല്ലാം ഈ ടെന്റുകളിലായിരിക്കും കിടക്കുന്നത് എന്ന് തോന്നുന്നു. അല്ലെങ്കിൽ ഞങ്ങളുടെ വനിതാപോർട്ടർമാരൊക്കെ എവിടെ കിടക്കും? അവരുറെ ഒക്കെ സുരക്ഷിതത്വം ആരാണാവോ നോക്കുന്നത്?

പുലർച്ചെ വളരെ നേരത്തെ ഞങ്ങൾ പുറപ്പെട്ടു. 27 ദിവസത്തെ കൈലാസയാത്രയിലെ പരീക്ഷണദിവസം ഇന്നാണ് എന്നാണ് വയ്പ്. ഇന്നാണ് യാത്രയിലെ ഏറ്റവും ഉയരമുള്ള സ്ഥലം താണ്ടേണ്ടത്. സമുദ്രനിരപ്പിൽ നിന്ന് ഏതാണ്ട് 19000 അടി ഉയരത്തിലായിരിക്കും അപ്പോൾ ഞങ്ങൾ. ഓക്സിജൻ ഒട്ടും ഉണ്ടാകില്ലത്രെ. ശ്വാസം മുട്ടുമത്രെ. മഴ പെയ്താൽ പിന്നെ മുന്നോട്ട് പോകാനാകാതെ തിരിച്ചു പോരേണ്ടിയും വന്നേക്കും. ഇന്നാണ് യാത്രയിലെ ഏറ്റവും ഉയരത്തിലുള്ള ജലശേഖരവും കാണുന്നത്.

ഞങ്ങൾ നടന്നു തുടങ്ങി. സൂര്യനുദിച്ചിട്ടില്ല. ടോർച്ചിന്റെ വെളിച്ചത്തിലാണ് യാത്ര. കയറ്റം... കയറ്റം.... കയറ്റം.... അകലെയുള്ള മഞ്ഞുമലകൾ ആ ഇരുട്ടിലും വെള്ളയായി കാണപ്പെട്ടു. പക്ഷേ കൈലാസം മറഞ്ഞിരുന്നു. വഴിയിൽ അരുവികളും, നീർച്ചാലുകളും ഉണ്ടായിരുന്നു. യാത്രയിൽ 13-മത്തെ ദിവസമാണ് ഇന്ന്. 13 എന്ന അക്കം മോശമായവരും കൂട്ടത്തിലുണ്ടായിരുന്നു. വയറിളക്കം പിടിച്ച അവർ വഴിയിൽ പുഴയോരം വൃത്തികേടാക്കി.

ഞങ്ങൾ നടക്കുമ്പോൾ അങ്ങോട്ടും ഇങ്ങോട്ടും തദ്ദേശവാസികൾ പോകുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അവരെല്ലാം പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്നവരോ കച്ചവടക്കാരോ ആയിരിക്കാം. അതിൽ ആണുങ്ങളും പെണ്ണുങ്ങളും ഉണ്ടായിരുന്നു. കുട്ടികളെ കണ്ടില്ല. അവർ ഞങ്ങളെക്കാണുമ്പോൾ അനുഭാവപൂർവ്വം നോക്കും, ചിലപ്പോൾ ചിരിക്കും. അപ്പോൾ ഞങ്ങൾ നമസ്തെ എന്നും ഓം നമ:ശിവായ എന്നും മറ്റും പറഞ്ഞുകൊണ്ടിരുന്നു. അവരും എന്തോ പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഒടുവിൽ പിടി കിട്ടി. അവർ പറയുന്നത് "തഷിദലൈ" എന്നാണ്. ഹലോ എന്നതിന്റെ തിബറ്റൻ ശബ്ദമാണത്. കാണുന്നവരെല്ലാം പറയുന്നത് " തഷിദലൈ" എന്നാണ്. പിന്നെ ഞാനും അതൊരു പതിവാക്കി... കാണുന്ന തിബറ്റുകാരോടെല്ലാം തൊഴുതുകൊണ്ട് "തഷിദലൈ" ചൊല്ലും.

നടന്നും കയറ്റം കയറിയും ഞങ്ങൾ മുന്നോട്ട് പോയി. ഞങ്ങളിപ്പോൾ കൈലാസപരിക്രമണത്തിലാണ്. കൈലാസത്തെ പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കുകയാണ്. എന്നു വച്ച് അമ്പലത്തിലെ ശ്രീകോവിലിൽ പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കുമ്പോലെ ആണത് എന്നു കരുതരുത്. ഞങ്ങൾ കൈലാസത്തെ മാത്രമല്ല പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കുകയാണ്. ആ പ്രദേശത്തുള്ള കുറെ മലകളെയാണ് പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കുകയാണ്. അല്ലാതെ കൈലാസത്തെ മാത്രമായി പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കാൻ പറ്റില്ല. കൈലാസത്തെ മാത്രമായി പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കാൻ വഴിയൊന്നുമില്ല. തിരുവനന്തപുരത്ത് പുളിമൂട് ജങ്ക്ഷനിലുള്ള കല്ലമ്മൻ കോവിലിനെ പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കണമെങ്കിൽ ഉപ്പളം റോഡ് വഴി നടക്കേണ്ടി വരുന്നത് പോലെയാണ് കൈലാസപ്രദക്ഷിണം.

പുറകിലെ ബാഗ് ഒരു ഭാരമായി അനുഭവപ്പെടാൻ തുടങ്ങിയിരുന്നു. പക്ഷേ പോർട്ടറൊന്നും ഇല്ലാത്തതുകൊണ്ട് ചുമന്നേ മതിയാകൂ. ബാഗും ചുമന്ന് കിതച്ചു കിതച്ചു കൊണ്ട് ഞാൻ കുന്നു കയറി. 5 കിലോയെങ്കിലും ഭാരമുള്ള ബാഗും ചുമന്നുകൊണ്ട് ഡോൾമാ ചുരത്തിലേക്ക് നടക്കുമ്പോൾ ഒരു പഴംചൊല്ല് എന്റെ മനസ്സിൽ കയറി വരികയായിരുന്നു. "സ്വയം കുരിശു ചുമക്കുന്നവനെ ദൈവം പോലും പൊറുക്കില്ല" എന്ന ചൊല്ല്. ദുർഗ്ഗമമായ, ദുർഘടമായ ഈ കയറ്റം എന്തിന് എന്ന് മനസ്സ് ചോദിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു.. ഞാനെന്താണീ നടത്തത്തിലൂടെ നേടുന്നത്? എന്തു മോക്ഷമാണ് കിട്ടാനുള്ളത്? ആരിൽ നിന്ന്?

Slow and steady wins the Race എന്നാണല്ലോ പ്രമാണം. നടക്കാൻ പറ്റുന്നില്ല. അതുകൊണ്ട് ഞാനതിനെ എന്റെ സൗകര്യത്തിനായി അല്പം മാറ്റി. Slow and fast wins the Race എന്ന്. കയറ്റം വരുമ്പോൾ പതുക്കെ.. ഇറക്കം വരുമ്പോൾ വേഗത്തിൽ.. സമതലത്തിലെത്തുമ്പോൾ ആയാസരഹിതമായും...

മണിക്കൂറുകൾ നടന്നപ്പോൾ ഞങ്ങൾ ഡോൾമാ പാസിലെത്തി. ലിപുലേഖ് പാസ് പോലെത്തന്നെ ഒരു പാസാണെന്നറിയാൻ എന്തെങ്കിലും പ്രത്യേകത അവിടെ ഉള്ളതായി എനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. ടിബറ്റന്മാരുടെ കുറേ പ്രയർ ഫ്ലാഗുകൾ ഇവിടെ കണ്ടു. ആളുകൾ ( കൂടെയുള്ളവരുൾപ്പെടെ) മൺചിരാതു കത്തിച്ചും കർപ്പൂരം കത്തിച്ചും ഇവിടെ പ്രാർത്ഥിക്കുന്നതു കണ്ടു. ഡോൾമാ, താരാദേവി എന്നൊക്കെ പറഞ്ഞുള്ള എന്തൊക്കെയോ ഐതീഹ്യങ്ങൾ ഈ സ്ഥലത്തെ കുറിച്ചുണ്ട്. അതാണീ പൂജയുടേയും മറ്റും നിദാനം. പാറകൾ നിറഞ്ഞ പ്രദേശമാണിത്. വഴിയിലും ധാരാളം പാറകളുണ്ടായിരുന്നു. മലകയറ്റത്തിന്റെ കാഠിന്യം കാരണം ഞാൻ വഴിയിൽ പലയിടത്തും കൂടെക്കൂടെ ഇരുന്നു ക്ഷീണം തീർത്തു.

ഡോൾമാ പാസിലെത്തുമ്പോൾ എനിയ്ക്കൊരു കാര്യം ബോദ്ധ്യമായിരുന്നു. കൈലാസത്തെ വിദൂരദൃശ്യമായി മാത്രമേ ഇനി കാണാൻ കഴിയൂ എന്നതായിരുന്നു ആ കാര്യം. കൈലാസത്തെ ഏറ്റവും അടുത്ത് കാണാൻ കഴിയുക ചരണസ്പർശത്തിൽ വച്ചു മാത്രമാണ്. വെറുതെയല്ല പലരും അവിടെ വച്ച് പൂജയും പ്രാർത്ഥനയും ഒക്കെ ചെയ്തു തീർത്തത്. ഒരു പക്ഷേ, കൊണ്ടുവന്ന നിവേദനങ്ങളൊക്കെ ഭക്തന്മാർ അവിടെ വച്ചായിരിക്കും മഹാദേവന് കൈമാറിയത്. വൈകി മാത്രം ബുദ്ധി ഉദിയ്ക്കുന്ന എനിയ്ക്ക് അവിടേയും തെറ്റു പറ്റി. മഹാദേവന് സമർപ്പിക്കാൻ കൊണ്ടുവന്ന എന്റെ നിവേദനം ഞാൻ അദ്ദേഹത്തെ ഏൽപ്പിക്കാതെ പോക്കറ്റിലിട്ടു നടന്നു. ഇനി ഇപ്പോൾ എന്തു ചെയ്യാനാണ്? എവിടെ വച്ച് കൊടുക്കാനാണ്? എനിയ്ക്ക് തോന്നിയ നിരാശയ്ക്ക് അതിരില്ലായിരുന്നു. പക്ഷേ, ഈ നിവേദനങ്ങളൊന്നും മഹാദേവൻ പരിഗണിക്കാനിടയില്ലെന്ന ഒരു ചിന്ത എവിടെ നിന്നോ എന്റെ മനസ്സിൽ കുടിയേറി. ശങ്കരഭഗവാനിപ്പോൾ ചൈനയിലാണ്, ചൈനക്കാരനാണ്; ചൈനക്കാർക്കാണെങ്കിൽ ഇന്ത്യക്കാരോട് കടുത്ത ശത്രുതയും. ദൈവമാണെങ്കിലും സ്വന്തം നാടിനോട് കൂറില്ലാത്തവർ കാണുമോ? അപ്പോൾ അദ്ദേഹം നമ്മളീ ഇന്ത്യക്കാരുടെ നിവേദനങ്ങളൊന്നും നോക്കാനിടയില്ല. വല്ല ബ്രഹ്മപുത്രയിലും വലിച്ചെറിയാനേ വഴിയുള്ളു. അതാലോചിച്ചപ്പോൾ നിവേദനം സമർപ്പിക്കാത്തത് നന്നായി എന്ന് എനിയ്ക്ക് തോന്നി. ശത്രുക്കളെ കുറിച്ചുള്ള ചിന്ത സ്വന്തം നാട്ടിലെത്താനുള്ള ത്വര എന്നിൽ വളർത്തി. ഞാൻ വേഗം നടന്നു.

കൊണ്ടു പോയ നിവേദനം കവറു പൊട്ടിക്കാതെ തിരിച്ച് നാട്ടിൽ കൊണ്ടു വന്നതു കാണുമ്പോൾ ഭാര്യ പരാതി പറയും എന്ന ചിന്ത എന്നിൽ വളർന്നു. "നായ പൂരം കാണാൻ പോയതു പോലെ"യാണ് ഞാൻ കൈലാസത്തിൽ പോയി വന്നത് എന്ന് അവൾ മക്കളോട് പറയും. അപ്പോൾ അവരോട് പറയാൻ എന്റെ കയ്യിൽ ഒരു മറുപടി കാണില്ലല്ലോ എന്നോർത്തപ്പോൾ ഞാൻ ഇതികർത്തവ്യതാമൂഢനായി. പക്ഷേ നായയെ കുറിച്ചുള്ള ഈ പഴഞ്ചൊല്ല് മാറ്റണമെന്ന് എന്റെ മനസ്സ് എന്നോട് പറഞ്ഞു. "നായ പൂരം കാണാൻ പോയതു പോലെ" എന്നതു മാറ്റി "ആൾരൂപൻ കൈലാസത്തിൽ പോയതു പോലെ" എന്ന പുതുചൊല്ല് ഉപയോഗിക്കേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകത എന്റെ മനസ്സ് എന്നെ ബോദ്ധ്യപ്പെടുത്തി. ഇനി ഈ പുതുചൊല്ല് ഉപയോഗിക്കേണ്ടതിന്റെ സാംഗത്യം മലയാളികളെ ബോദ്ധ്യപ്പെടുത്തുന്നതാണ് കൂടുതൽ പാട്.

ഈ മലയാളിയുടെ മനോഭാവമാണ് എനിയ്ക്ക് ഇത്രയായിട്ടും പിടി കിട്ടാത്തത്. അവൻ പഴയത് എന്തെല്ലാം മാറ്റി പുതിയതാക്കി. പഴയ ഓടിട്ട വീടുകൾ മാറ്റി ടെറസ്സ് വീടുകൾ കൊണ്ടു വന്നു. പണ്ടത്തെ ഭക്ഷണമായ കഞ്ഞിയും പുഴുക്കും മാറ്റി പുത്തൻ ഭക്ഷണക്രമങ്ങൾ കൊണ്ടു വന്നു. കഞ്ഞി മാത്രമല്ല പഴങ്കഞ്ഞിയും അവൻ വേണ്ടെന്നു വച്ചു. പണ്ടത്തെ തവിടപ്പം അവൻ വേണ്ടെന്ന് വച്ചു. പ്രായം ചെന്ന് പഴയതായ അച്ഛനമ്മമാരെ അവൻ വേണ്ടെന്നു വച്ചു. നാട്ടിലെ പെണ്ണുങ്ങളെ അമ്മമാരും സഹോദരിമാരും ആയി കാണുന്ന അ പഴഞ്ചൻ മനോഭാവവും അവൻ മാറ്റി. ഇപ്പോൾ അവരെല്ലാം പീഡിപ്പിക്കാനുള്ള വസ്തുക്കൾ മാത്രമാണ്. അങ്ങനെ എന്തെല്ലാം മലയാളികൾ വേണ്ടെന്നു വച്ചു. എന്നിട്ടും അവൻ ഈ പഴഞ്ചൊല്ല് വിട്ടില്ല. പ്രാന്ത്, അല്ലാതെന്താ പറയണ്ട്? കൈലാസനാഥാ, "ആൾരൂപൻ കൈലാസത്തിൽ പോയതു പോലെ" എന്ന പുതുചൊല്ല് ഉപയോഗിക്കാനുള്ള സൽബുദ്ധി മലയാളിയ്ക്ക് കൊടുക്കണേ എന്ന് ഡോൾമാ പാസിറങ്ങുമ്പോൾ ഞാൻ വിളിച്ചു പറഞ്ഞത് ഭഗവാൻ കേട്ടുവോ എന്തോ!

ഡോൾമാ ചുരം കഴിയുമ്പോൾ ഞങ്ങൾ ഇറക്കം ഇറങ്ങാൻ തുടങ്ങിയിരുന്നു. കുറേ നടന്നപ്പോൾ നടപ്പാതയിൽ നിന്നും വളരെയധികം താഴെയായി നാലഞ്ച് ചെറിയ ജലാശയങ്ങൾ കണ്ടു. അവയിലെ ജലം നിറമില്ലാത്തതോ നീലനിറത്തിലുള്ളതോ ആയിരുന്നില്ല, മറിച്ച് ഒരു തരം ഇളം പച്ചനിറമായിട്ടാണ് കാണപ്പെട്ടത്. ഇവയിൽ വലുതാണ് ഗൗരീകുണ്ഡ്. പാർവ്വതി പതിവായി ഈ ജലാശയത്തിലായിരുന്നുവത്രെ നീരാടിയിരുന്നത്! വഴി അപായരഹിതമല്ലാത്തതിനാൽ അങ്ങോട്ട്, അതിന്റെ അടുത്തേയ്ക്ക് പോകരുത് എന്നാണ് നിർദ്ദേശം. പക്ഷേ ഗൗരീകുണ്ഡിലെ വെള്ളം മാനസതീർത്ഥം പോലെയോ അതിലേറേയോ വിശിഷ്ടമായിട്ടാണ് ജനങ്ങൾ കരുതുന്നത്. അതുകൊണ്ട് അതിലെ ഒരു കുപ്പി വെള്ളവുമായേ അവർ നാട്ടിലേക്ക് മടങ്ങുകയുള്ളു. ഈ തീർത്ഥം പോർട്ടർമാരെക്കൊണ്ട് മാത്രമേ ശേഖരിക്കാവൂ എന്നാണ് അലിഖിതമായ വ്യവസ്ഥ. എങ്കിലും ഞാനും മറ്റൊരാളും മാത്രം അങ്ങോട്ട് പോയി; ഞാൻ ഗൗരീകുണ്ഡിലെ ജലത്തിൽ കൈ മുക്കി കുപ്പികളിൽ തീർത്ഥം ശേഖരിച്ചു. മറ്റേ ആൾ ജനഹിതം മാനിക്കാതെ പുണ്യതീർത്ഥമായി ഗണിക്കപ്പെടുന്ന അതിലിറങ്ങി കുളിച്ചു. അപ്പോൾ ഞങ്ങളുടെ കൂടെയുള്ള പോർട്ടർമാർ അതിന്റെ തൊട്ടപ്പുറത്ത് യാത്രക്കാർക്ക് വേണ്ടി കുപ്പികളിൽ തീർത്ഥം നിറയ്ക്കുകയായിരുന്നു. കുടിക്കാൻ വെള്ളമെടുക്കുന്നിടത്ത് കുളിക്കുന്ന കാര്യം ഒന്നാലോചിച്ചു നോക്കൂ. എന്റെ സഹയാത്രികൻ ഗൗരികുണ്ടിൽ കുളിയ്ക്കുമ്പോൾ അങ്ങ് അത്യുന്നതിയിൽ ആളുകൾ "കുളിയ്ക്കരുത്, കുളിയ്ക്കരുത്" എന്നു വിളിച്ചു പറഞ്ഞു കൊണ്ടിരുന്നു.

ഓരോ കുപ്പിയിലും വെള്ളം നിറച്ച് മേലെ യാത്രികർക്ക് തിരിച്ചെത്തിക്കാൻ പോർട്ടർമാർ 10 മുതൽ 20 വരെ യുവാൻ പണം അവരിൽ നിന്നീടാക്കി. ഞാൻ എനിയ്ക്കു കൂടാതെ മറ്റൊരാൾക്കു കൂടി വെള്ളം കൊണ്ടു പോയി കൊടുത്തു. ഞാൻ കുപ്പികളിൽ വെള്ളം നിറച്ച് കയറ്റം കയറി തിരികെ നടപ്പാതയിലെത്തുമ്പോൾ ആളുകൾ അവിടെ എന്റെ വരവും നോക്കി നിൽക്കുകയായിരുന്നു. ഗൗരീകുണ്ടിലേക്കുള്ള വഴി എന്തെങ്കിലും അപകടം വരുത്തുന്നതായി എനിയ്ക്ക് തോന്നിയില്ല. പോർട്ടർമാർക്ക് പണം കിട്ടാൻ അധികൃതർ ഉണ്ടാക്കി വച്ച സൂത്രങ്ങളാണിതെല്ലാം. അല്ലെങ്കിലും പാർവ്വതി ഇറങ്ങിപ്പോയി കുളിച്ച കുളത്തിൽ ആണുങ്ങൾക്ക് ഇറങ്ങി പോകാൻ പറ്റില്ല എന്നു പറയുന്നതിലെ മണ്ടത്തരം വല്ലാത്തതു തന്നെ. ഗൗരീകുണ്ഡിൽ പോയി വെള്ളമെടുക്കുക വഴി ഞാൻ ഭാരത സർക്കാറിനു ലാഭിച്ചു കൊടുത്തത് പത്തിരുനൂറു രൂപയാണ്. അല്ലെങ്കിൽ അത്രയും രൂപയ്ക്ക് തുല്യമായ യുവാൻ ചൈനയ്ക്ക് കൊടുക്കേണ്ടി വന്നേനെ.

ഗൗരീകുണ്ഡിലെ ജലത്തിൽ കുളിക്കുന്നത് സന്താനഭാഗ്യത്തിനുത്തമമാണ് എന്നത്രെ ബംഗാളികളുടെ വിശ്വാസം. അതുകൊണ്ട് കല്യാണദിവസം വധുവിനെ കുളിപ്പിക്കുമ്പോൾ ആ വെള്ളത്തിൽ ഗൗരീകുണ്ടിലെ തീർത്ഥം അല്പം ചേർക്കുമത്രെ. അല്ലാതെ ഒരു കുപ്പി വെള്ളം കൊണ്ട് കുളിക്കാൻ പറ്റില്ലല്ലോ. ഈ വിശ്വാസത്തെ പറ്റി എന്നോട് പറഞ്ഞത് കൂടെ ഉണ്ടായിരുന്ന കൽക്കത്തക്കാരൻ പല്ലവ് പാൽ ചൗധരിയാണ്. ഞങ്ങളുടെ ഗ്രൂപ്പിലെ ഏറ്റവും പ്രായം കുറഞ്ഞ 2 പേരിലൊരാളായ പല്ലവൻ നിരീശ്വരവാദിയാണ്. എങ്കിലും എന്നോട് ഗൗരീകുണ്ഡിലെ വെള്ളം കുറച്ച് വാങ്ങി. ഈ വെള്ളമില്ലാതെ കൽക്കത്തയിലെത്തുമ്പോൾ വീട്ടുകാർ പരാതി പറയാതിരിക്കുമോ? അതിന്റെ മുൻകരുതലാണ്!! ഈ വിശ്വാസമൊക്കെ അറിഞ്ഞിട്ടായിരുന്നുവോ ആവോ എന്റെ സഹയാത്രികൻ അതിൽ കുളിച്ചത്?

ഗൗരീകുണ്ഡിലെ വെള്ളം ശേഖരിച്ച ഞങ്ങൾ യാത്ര തുടർന്നു. ഇപ്പോൾ ഇറക്കമാണ്. വഴിയിൽ കല്ലുണ്ട്, പാറയുണ്ട്, മഞ്ഞുണ്ട്, നീർച്ചാലുകളുണ്ട്; ഒരു മലയിറങ്ങുമ്പോഴുള്ള എല്ലാം ഇവിടേയും ഉണ്ട്. ഇറക്കം..... ഇറക്കം..... ഇറക്കം..... നാഴികകളോളമുള്ള ഇറക്കം...അവസാനം ഇറക്കം പോലും അസഹനീയമായി തോന്നുന്നുണ്ടായിരുന്നു. എങ്ങനെയെങ്കിലും ഇതൊന്നവസാനിച്ചാൽ മതിയായിരുന്നു എന്നു തോന്നിപ്പോയി. കയറ്റം കയറി കയറി കാറ്റു പോയ ശേഷമാണീ ഇറക്കം. അതാണീ ബുദ്ധിമുട്ട്. ഇറങ്ങി ഇറങ്ങി ഒടുവിൽ ഞങ്ങൾ ഒരു പുഴക്കരയിലെത്തി.

അവിടെ നടപ്പാതയുടെ ഇരുവശവും ഓരോ കടകളുണ്ടായിരുന്നു. നമ്മുടെ നാട്ടിലെ നാട്ടിൻപുറത്തൊക്കെ ഉള്ളതു പോലുള്ള കടകൾ. അതിൽ ഒരു കടയിൽ ഞാൻ ഇരിപ്പുറപ്പിച്ചു. അവിടെ ചായ കിട്ടും. ബേക്കറി സാധനങ്ങളും മറ്റു പലതും അവിടെ കണ്ടു. ഒരു ഹോട്ടൽ കം ഗ്രോസറി ഷോപ് എന്ന് വേണമെങ്കിൽ അതിനെ പറയാം. കല്ലിന്മേൽ പലകകൾ വച്ചിട്ടാണ് അവിടെ ഇരിക്കാനുള്ള സൗകര്യമൊരുക്കിയിരിക്കുന്നത്. അകത്ത് കുറച്ച് ആളുകളുണ്ട്. ചിലർ രണ്ട് കോലുകൊണ്ട് നൂഡിൽസ് വാരി കഴിക്കുന്നത് കണ്ടു. അവരിൽ മദ്ധ്യവയസ്കയായ ഒരമ്മയും വെറും ചെറുപ്പക്കാരിയായ മകളും ഉണ്ടായിരുന്നു. രണ്ടു പേർക്കും തിബറ്റൻ മുഖവും ശരീരപ്രകൃതവും ആയിരുന്നെങ്കിലും നല്ല ഗോതമ്പിന്റെ നിറമായിരുന്നു. നല്ല തുടുതുടുത്ത മുഖവും പ്രായം കുറവും ആയതിനാൽ അവർ എന്റെ കണ്ണിന് ചെറിയൊരുത്സവം തന്നെ ഒരുക്കി. പ്രത്യേകിച്ച് മകൾ. അതീവ ക്ഷീണിതനായിരുന്ന ഞാൻ ഒരു എനർജി ഡ്രിങ്ക് ഓർഡർ ചെയ്തു. പതിനഞ്ചോ ഇരുപതോ യുവാനാണ് വില. ചിലർ ചായ ഓർഡർ ചെയ്തു. എനർജി ഡ്രിങ്ക് കുടിക്കുമ്പോഴും അതിനുശേഷവും എന്റെ കണ്ണുകൾ ഉത്സവം ആഘോഷിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. എന്തു ചെയ്യാം? കർമ്മഭാവത്തിൽ രാഹു നിന്നാൽ അവൻ വായിൽനോക്കിയാവും എന്നത് പ്രകൃതിയുടെ നിയമമത്രെ. ഒടുവിൽ അമ്മയും മകളും എഴുന്നേറ്റു പോയപ്പോൾ ഉത്സവം മതിയാക്കി ഞാനും എന്റെ യാത്ര, എന്റെ പദയാത്ര, പുനരാരംഭിച്ചു. ഇപ്പോൾ യാത്ര പുഴയുടെ ഓരത്തു കൂടിയാണ്.

ഞാൻ നടന്നു. പുഴയുടെ തീരത്തു കൂടി. അല്ല, പുഴയിലൂടെ. ഇവിടെ പുഴയും തീരവും ഒരേ നിരപ്പിലാണ്. പുഴയിൽ വെള്ളമില്ല. അരുവിയെന്നേ പറയാവൂ. തീരങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള ദൂരം കാരണം പുഴയ്ക്ക് വീതിയുണ്ടെന്നതൊഴിച്ചാൽ അതൊരു അരുവിയാണ്. സമതലത്തിലെത്തുമ്പോഴേ അത് പുഴയാകൂ. ഇതായിരിക്കാം ഒരു പക്ഷേ ബ്രഹ്മപുത്ര. അല്ലെങ്കിൽ കർണാലി. അറിയില്ല. ഭാഷ അറിഞ്ഞിരുന്നെങ്കിൽ ആരോടെങ്കിലും ചോദിക്കാമായിരുന്നു. പക്ഷേ എന്നാലും കാര്യമില്ല. അവർ അവരുടെ ഭാഷയിൽ വിളിയ്ക്കുന്ന പേരേ പറയൂ. വല്ല ലാ-ചൂ എന്നോ മറ്റോ പറഞ്ഞാൽ അത് കേട്ടിട്ട് വല്ല കാര്യവുമുണ്ടോ?

പുഴയിൽ നല്ല ഭംഗിയുള്ള പുല്ലുണ്ട്. വഴിയിൽ നല്ല പൂക്കളുണ്ട്. ഇത് തിബത്താണ്. പക്ഷേ ഹിമാലയം കൂടിയാണ്. ഹിമാലയത്തിന് സ്വന്തമല്ലേ പൂക്കളും പൂവനികളും? അപ്പോൾ ഇവിടേയും അത് കാണും. വഴിയാകെ പൂക്കൾ വിരിച്ചിട്ടുണ്ട്. "ആൾരൂപാ, വരൂ, ഞാനിതാ പൂത്താര ഒരുക്കിയിരിക്കുന്നു" എന്ന് പ്രകൃതീദേവി എന്നോട് പറയുന്നതു പോലെ എനിയ്ക്ക് തോന്നി. ഞാൻ നടന്നു. പൂക്കളേയും പ്രകൃതീദേവിയേയും നോക്കിക്കൊണ്ട്. സ്വാഭാവികമായും എന്റെ ദൗർബ്ബല്യം, പ്രണയചിന്തകൾ, എന്നെത്തേടിയെത്തി. പൂക്കളില്ലാത്ത പ്രണയമോ?

"യവനസുന്ദരീ സ്വീകരിക്കുകീ
പവിഴമല്ലിക പൂവുകൾ" എന്ന് കാമുകൻ പറയുന്നതായിട്ടല്ലേ വയലാർ പാടുന്നത്? കാമുകിയാണെങ്കിലോ ആ പൂക്കൾ സ്വീകരിക്കാനായിട്ട് ജനിച്ച നാൾ മുതൽ തപസ്സിരിക്കയാണ്.

"ശാരദേന്ദുകല ചുറ്റിലും കനക പാരിജാതമലർ തൂകു"ന്നതും ഓർത്ത് ഞാൻ നടക്കുമ്പോൾ വിജനമായ ആ ദേവഭൂമിയിൽ പ്രണയികളുടെ വിരഹവും എന്റെ മനസ്സിൽ കയറി വന്നു. കാമുകിയെ കാണാതെ, വിരഹം തോന്നുമ്പോൾ എവിടെയെല്ലാമാണ് കാമുകൻ അവളെ തിരയുന്നത്?

"അകലെ വീനസ്സിൻ രഥത്തിലും അമൃതവാഹിനീ തടത്തിലും
വിരിഞ്ഞ പൂവിലും കൊഴിഞ്ഞ പൂവിലും തിരഞ്ഞു നിന്നെ ഞാനിതു വരെ"

കൊഴിഞ്ഞ പൂവിൽ വരെ കാമുകൻ അവളെ തിരയുന്നു. അങ്ങനെ തിരയുമ്പോൾ അവളെ കണ്ടെന്നിരിക്കട്ടെ; പിന്നെ അവളുടെ കണ്ണിൽ മിഴി നട്ട് മണിക്കൂറുകൾ ഇരിക്കാൻ അവൻ സമയം കണ്ടെത്തും.

"മാനത്തു കണ്ണികൾ മയങ്ങും കയങ്ങൾ
മനോരമേ നിൻ നയനങ്ങൾ" എന്ന് പതുക്കെ പാടി അവൻ തന്റെ വികാരങ്ങളെ ആവേശഭരിതങ്ങളാക്കുന്നു.

വിരഹം കാമുകീകാമുകന്മാർക്ക് മാത്രമുള്ളതല്ല; ഭാര്യാഭർത്താക്കന്മാരും അതനുഭവിക്കുന്നു. അതുകൊണ്ടാണല്ലോ

"കരിമീനിണകളെന്നവിടുന്നു ചൊല്ലും
കണ്ണുകൾ മറന്നു പോയ് മയക്കം"

എന്ന് പ്രിയ അവളുടെ പ്രിയമുള്ള ചേട്ടന് എഴുതിയത്. കണ്ണുകൾ മാത്രമല്ല ആ വിരഹം അനുഭവിക്കുന്നത്; ആപാദചൂഡം വിരഹമത്രെ.

"ഉരുകാത്ത വെണ്ണയെന്നവിടുന്നു കളിയാക്കും
നിറമാറിലറിയാത്തൊരിളക്കം
അവിടുന്നു ചുംബിക്കാനരികിലില്ലെങ്കിൽ
അധരത്തിനെന്തിനീ രാഗം"

എന്നൊക്കെ പച്ചയായി തന്നെ പറയാൻ ഈ വിരഹം അവളെ നിർബന്ധിതയാക്കുന്നു. എന്നാൽ ഭർത്താവോ?

"ചക്രവർത്തിനീ നിനക്കു ഞാനെന്റെ
ശില്പഗോപുരം തുറന്നു..
പുഷ്പപാദുകം പുറത്തു വയ്ക്കു നീ
നഗ്നപാദയായ് അകത്തു വരൂ..."

എന്ന് പറഞ്ഞ് 20കാരിയെ മണിയറയിലേക്ക് ക്ഷണിക്കുന്ന അവൻ ഉരുകാത്ത വെണ്ണയെന്നും പറഞ്ഞ് നടന്ന് അതിനെ പുകയില ഞെട്ടു പോലെ ആക്കുന്നു. പാദം മാത്രമേ നഗ്നമാക്കാൻ അവൻ അവളോട് പറയുന്നുള്ളു. ബാക്കിയെല്ലാം താനായിക്കൊള്ളാം എന്ന്. എങ്ങനെയുണ്ട്? വെറുതെയല്ല

"കഞ്ജബാണൻതന്റെ പട്ടംകെട്ടിയ രാജ്ഞിപോലൊരു
മഞ്ജുളാംഗിയായിരിക്കും മതിമോഹിനി"മാർ ആയ പെണ്ണുങ്ങൾ കോലം കെടുന്നത്. അതിനൊക്കെ കാരണം ഈ ഭർത്താക്കാന്മാരല്ലേ? ഇതെല്ലാം ആലോചിച്ചായിരിക്കും

"വീത വികാരയായ് വിൽക്കപ്പെടുന്നു നീ
ഏതോ കാമത്തിന്നടിമയായി"

എന്ന് കടത്തനാട്ട് മാധവി അമ്മ പാടിയത്. (തെറ്റണ്ട, കാമമാണ്, മംഗലാപുരത്തുകാരൻ കാമത്തല്ല)

വിരഹചിന്തകളെ എന്റെ കാലിലെ മസിൽ വേദന നിഷ്ക്കരുണം പുറന്തള്ളിയപ്പോൾ ഞാൻ ഈ ലോകത്തിലേക്ക് തന്നെ തിരിച്ചു വന്നു. അപ്പോൾ ഞാൻ സുന്ദരമായ പ്രണയഗാനങ്ങളെഴുതിയ വയലാറിനേയും ശ്രീകുമാരൻ തമ്പിയേയും മറ്റും ഓർത്തു. നമ്മുടെ ചങ്ങമ്പുഴയ്ക്ക് ഹിമാലയത്തിലെ ഈ പൂക്കൾ കാണിച്ചു കൊടുത്തിരുന്നെങ്കിൽ എത്ര നല്ല കവിതകൾ കിട്ടിയേനെ എന്നും ഞാൻ ഓർത്തു.

പുഴയിലൂടെ, അല്ലെങ്കിൽ പുഴയോരത്തുകൂടെ കിലോമീറ്ററുകൾ ഞങ്ങൾ നടന്നിട്ടുണ്ടാകണം. പിന്നീട് യാത്ര സമതലങ്ങളിലൂടെ ആയിരുന്നെന്നാണ് ഓർമ്മ. അപ്പോഴും അകലെ പുഴ കാണുന്നുണ്ടായിരുന്നു. "ഈശ്വരാ, അടുത്ത ക്യാമ്പ് ഒന്നെത്തിയാൽ മതിയായിരുന്നു" എന്ന് നടന്നു മടുത്ത എന്റെ മനസ്സ് മന്ത്രിച്ചു. ഒരവസരത്തിൽ, കുറേ ദൂരെ കുറച്ചു റ്റെന്റുകൾ കണ്ടപ്പോൾ ഞാൻ സന്തോഷിച്ചു, ആവൂ എത്തിയല്ലോ എന്ന്. പക്ഷേ അതിനടുത്തെത്തിയപ്പോഴാണ് മനസ്സിലായത് അത് ഞങ്ങളുടെ ക്യാമ്പ് അല്ല എന്നത്. ഒടുവിൽ വേച്ചു വേച്ചു നടന്ന് ഞാൻ അടുത്ത ക്യാമ്പായ 'സോങ്സെർബു'വിൽ എത്തിച്ചേർന്നു.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * തുടരും

ഒരു കൈലാസയാത്രയുടെ തോന്ന്യാക്ഷരങ്ങൾ - 17

ഞങ്ങൾ എത്തിയിട്ടുള്ളത് ഒരു ഒറ്റ നില കോൺക്രീറ്റ് കെട്ടിടത്തിലാണ്. അത് ഞങ്ങൾക്ക് താമസിക്കാനുള്ള ഹോട്ടലാണ്. തെറ്റില്ലാത്ത സൗകര്യങ്ങളൊക്കെ ഉണ്ടെങ്കിലും പൈപ്പിൽ വെള്ളം നൂലു പോലെയേ വരൂ. ഈ ഹോട്ടലിലെ പ്രധാന ആകർഷണം തിബറ്റിലെ പെണ്ണുങ്ങളുടെ സാന്നിദ്ധ്യമാണ്. തിബറ്റിൽ പെണ്ണുങ്ങൾ കച്ചവടം ചെയ്യുന്നത് ഒരു സാധാരണ കാഴ്ചയാണ്. ഞങ്ങളുടെ റൂമിൽ വരെ ഈ പെണ്ണുങ്ങൾ സമ്മതം കൂടാതെ കേറി വരും. എല്ലാവരുടേയും കയ്യിൽ പല തരത്തിലുള്ള മാല, വള, രുദ്രാക്ഷമാല തുടങ്ങി മനുഷ്യർക്കാവശ്യമായ ഒരു നൂറു കൂട്ടം സാധനങ്ങൾ കാണും. പലരും പലതും വാങ്ങുന്നുണ്ടായിരുന്നു. മടക്കത്തിൽ വാങ്ങാം എന്നു പറഞ്ഞ് ഞങ്ങൾ അവരിൽ നിന്നൊഴിഞ്ഞു മാറി. ഭാഷ പോലും ശരിക്കറിയാതെ എന്ത് വാങ്ങാനാണ്?

ഞങ്ങൾ എത്തിപ്പെട്ട സ്ഥലത്ത് ധാരാളം കടകളും പോസ്റ്റ് ഓഫീസും ഹോട്ടലുകളും മറ്റും കണ്ടു. ദൂരേയ്ക്ക് നോക്കിയാൽ അപാരമായ ഭംഗിയാണ്. സൂര്യോദയത്തിനും അസ്തമനത്തിനും ഇവിടത്തെ ആകാശത്തിലുണ്ടാകുന്ന അരുണാഭയും മേഘമാലകളും അത്യന്തം മനോഹരമാണ്. ചെറിയൊരരുവിയും അടുത്തു തന്നെ ഉണ്ട്.

ആകപ്പാടെ പരന്നു കിടക്കുന്ന ഒരു പ്രദേശമാണിത്. എന്താണാവോ അവർ ഇവിടെ കൃഷിയൊന്നും ചെയ്യാത്തത്? ഇവിടെ നിന്നാണ് കൈലാസ പരിക്രമണം (പ്രദക്ഷിണം) തുടങ്ങുന്നത്. ഇവിടം വിട്ടു കഴിഞ്ഞാൽ മൂന്നാം ദിവസം കൈലാസം പ്രദക്ഷിണം വച്ച് ഇവിടെത്തന്നെ തിരിച്ച് എത്തും. അതുവരെ മാർക്കറ്റുകളൊന്നും ഉണ്ടാകുകയില്ല. അതുകൊണ്ട് ആളുകൾ പല സാധനങ്ങളും വാങ്ങിക്കൂട്ടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. മാനസസരോവരത്തിൽ നിന്നും തീർത്ഥം ശേഖരിക്കാൻ ആളുകൾ ഒരു ലിറ്ററിന്റേയും രണ്ടു ലിറ്ററിന്റേയും 5 ലിറ്ററിന്റേയും മറ്റും പ്ലാസ്റ്റിക്ക് ക്യാനുകൾ വാങ്ങിക്കൂട്ടുന്നുണ്ടായി രുന്നു. എത്ര പ്ലാസ്റ്റിക്ക് വാങ്ങിയാലാണ് ആളുകൾക്ക് തൃപ്തിയാകുക? ഒടുവിൽ ആവശ്യം കഴിയുമ്പോൾ ഈ പ്ലാസ്റ്റിക്കെല്ലാം വലിച്ചെറിയപ്പെട്ട് വല്ല കുളത്തിലോ പുഴയിലോ എത്തിച്ചേരും. ഹോട്ടലിന്റെ അടുത്ത് തന്നെ ഒരു ടെലിഫോൺ ബൂത്തുണ്ട്. ഒരു കടയോട് ചേർന്നാണത്. എല്ലാവരും അവിടെ നിന്ന് നാട്ടിലേക്ക് ഫോൺ ചെയ്തു. 3 യുവാനാണ് ഒരു മിനിറ്റിന് വാടക.

ദർശൻ - ഞങ്ങൾ ഇപ്പോഴുള്ള സ്ഥലത്തിന്റെ പേരാണത്. ഇവിടെ നിന്ന് നോക്കിയാൽ അകലെയാണെങ്കിലും കൈലാസം നല്ലപോലെ കാണാം. അതായത് കൈലാസത്തിന്റെ "ദർശനം" സാധിയ്ക്കും എന്നർത്ഥം. അതുകൊണ്ടായിരിക്കും പണ്ടുള്ളവർ ഈ സ്ഥലത്തിനെ ദർശൻ എന്ന് വിളിച്ചത്. പക്ഷേ ഇപ്പോളിതിന്റെ പേർ ദർച്ചൻ എന്നത്രെ. ഈ വാക്കിന് തിബറ്റൻ ഭാഷയിൽ ഈ അർത്ഥമുണ്ട്, ആ അർത്ഥമുണ്ട് എന്നൊക്കെ ആളുകൾ പറഞ്ഞെന്നും ഇരിക്കും. ദശരഥൻ തപസ്സു ചെയ്തതുമൂലം ഈ സ്ഥലത്തിനെ "ദശരഥൻ" എന്നു അറിയപ്പെട്ടെന്നും അത് പിന്നെ ലോപിച്ച് ലോപിച്ച് ദർച്ചൻ എന്നായി എന്നും വേണമെങ്കിൽ പറയാം.

ഉച്ചഭക്ഷണവും വൈകീട്ടത്തെ ചായയും അത്താഴവും മറ്റും കൃത്യമായി കിട്ടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. കാലാവസ്ഥ നല്ലതായിരുന്നു. രാത്രിയിലെ ഉറക്കത്തിനു ശേഷം രാവിലത്തെ ഭക്ഷണം കഴിച്ച് ബസ്സിൽ ഞങ്ങൾ കൈലാസപരിക്രമണത്തിന് ഇറങ്ങി.

ഉറപ്പില്ലാത്ത മണ്ണ് തട്ടിനിരത്തി ഉണ്ടാക്കിയ റോഡ്.... ആ റോഡിൽ, കടലിൽ കാറ്റിലും കോളിലും പെട്ടുലയുന്ന പായ് വഞ്ചി പോലെ ഞങ്ങളുടെ ബസ് മുന്നോട്ട് നീങ്ങി. ബസ്സ് ഇടത്തോട്ടും വലത്തോട്ടും ആടി ഉലയുമ്പോൾ മറിഞ്ഞേക്കുമോ എന്ന് ഞാൻ ശങ്കിച്ചു. ദർശൻ-ൽ പല ഭാഗത്തേക്കും ഇലക്ട്രിക് പോസ്റ്റുകൾ പോകുന്നുണ്ട്. അതെല്ലാം ഇനി വല്ല വാർത്താവിനിമയ സംവിധാനമാവാനും മതി. ചീനക്കാരന്റേതല്ലേ ബുദ്ധി.

ഏതാണ്ട് നാലഞ്ച് കിലോമീറ്റർ (?) യാത്ര ചെയ്തപ്പോൾ ബുദ്ധവിഹാരങ്ങളിൽ കാണുന്ന തരത്തിലുള്ള ഒരു സ്തൂപം ഞങ്ങൾ കണ്ടു. കൈലാസപാതയിലെ ഒരു പ്രധാനപ്പെട്ട സ്ഥലമാണിത്. ബസ് അവിടെ നിറുത്തുകയും എല്ലാവരും ഇറങ്ങുകയും ചെയ്തു. സ്തൂപത്തിനു ചുറ്റും പല വർണ്ണങ്ങളിലുള്ള ധാരാളം prayer flags കാണാം. ചുറ്റും കാണുന്ന കല്ലുകളിലെല്ലാം 'ഓം മണിപദ്മേ ഹും' എന്ന് തിബറ്റൻ ഭാഷയിൽ എഴുതിവച്ചിട്ടുണ്ട്. ചുറ്റുപാടാകെ പ്ലാസ്റ്റിക്ക്, പൊട്ടിയ കുപ്പിച്ചില്ലുകൾ, കിറിപ്പറിഞ്ഞ തുണികൾ എന്നിവയാൽ വൃത്തികേടായി കിടക്കുകയാണ്. കീറിയ ഷർട്ട്, ബനിയൻ എന്നു വേണ്ട, ജട്ടിയും ബ്രേസിയറും വരെ അവിടെ പാറിപ്പറന്നു നടക്കുന്നുണ്ട്. ഇനി ഇതെല്ലാം അവിടത്തുകാർ വല്ല വിശ്വാസത്തിന്റേയും പേരിൽ അവിടെ കൊണ്ടുവന്നിടുന്നതാണാവോ? ഇനി ഒരവസരത്തിൽ, ഇതൊക്കെ അവിടെ കാണണമെന്നില്ല. സ്തൂപത്തിന്റെ അകത്തേക്ക് കയറാനും പുറത്തേക്ക് ഇറങ്ങാനും വേറേ വേറേ വാതിലുകളുണ്ട്. അകത്ത് വലിയ അമ്പലമണിയും മറ്റു പലതും കെട്ടിത്തൂക്കിയിട്ടുണ്ട്. ഉണങ്ങിപ്പോയ ഒരു ആട്ടിൻ തലയും അവിടെ തൂക്കിയിട്ടുണ്ട്. പാവം ആട്! പാവങ്ങളായ ഈ തിബത്തുകാരെങ്ങനെയാണ് ഈ ക്രൂരതയൊക്കെ ചെയ്യുന്നതാവോ? തിബറ്റിൽ എവിടെ നോക്കിയാലും യാക്കിന്റെ തലയോട് കാണാം. അതും അവരുടെ പൂജാസാധനങ്ങളിൽ പെടുമെന്ന് തോന്നുന്നു.

ഇതാണത്രെ യമദ്വാർ. മലയാളത്തിൽ പറഞ്ഞാൽ യമന്റെ വാതിൽ. യമൻ ഇവിടെ ആണത്രെ ഉള്ളത്. ഇവിടെയുള്ള ഈ സ്തൂപത്തിനെ 12 തവണ വലം വച്ചാൽ മരണഭയം മാറുമത്രെ. പലരും വളരെ ഗൗരവമായി 12 തവണ വലം വയ്ക്കുന്നത് ഞാൻ നോക്കിനിന്ന് എണ്ണി. ഞാനും അതിനെ 3 തവണ വലം വച്ചു. 12 തവണ വലം വയ്ക്കാനുള്ള പേടിയൊന്നും മരണത്തോട് എനിയ്ക്കില്ല. സത്യത്തിൽ മരണത്തെയല്ല മറിച്ച് ജനനത്തെയല്ലേ പേടിക്കേണ്ടത്?

മരണത്തെ പേടിയ്ക്കേണ്ട ഒരു കാരണവും ഞാൻ കാണുന്നില്ല. മരിച്ചതു കൊണ്ട് ബുദ്ധിമുട്ടിപ്പോയി എന്ന്, മരിച്ചു പോയ ഒരാളും തിരിച്ചു വന്ന് പരാതി പറഞ്ഞിട്ടില്ല. മരിച്ചു ചെന്നപ്പോൾ അവിടെ എന്തെങ്കിലും വിഷമമുണ്ടെങ്കിൽ ചിലരെങ്കിലും തിരിച്ചു വന്നേനെ. പക്ഷേ ഇതു വരെ ആരെങ്കിലും അങ്ങനെ തിരിച്ചു വന്നതായി നമ്മളാരെങ്കിലും കേട്ടിട്ടുണ്ടോ? അപ്പോൾ അവർക്കവിടെ സുഖം തന്നെ ആകാനേ തരമുള്ളു. ഒന്നുമില്ലെങ്കിലും ഇവിടത്തേക്കാൾ മെച്ചമാണെന്നവർക്ക് തോന്നിക്കാണും.

മരിച്ചു കഴിഞ്ഞാൽ പിന്നെ ക്ഷീണം തോന്നുകയേ ഇല്ല. മാത്രമോ? ദാഹിക്കില്ല, വിശക്കില്ല, ഭക്ഷണം കഴിക്കണ്ട, ഉറക്കം വരില്ല. അസുഖം വരില്ല. ആരേയും കണ്ടാൽ ഓച്ഛാനിച്ചു നിൽക്കണ്ട. എന്തിന്? ഇഷ്ടമില്ലാത്തവരെ കാണുമ്പോൾ ഒന്നു തിരിഞ്ഞു കിടക്കണ്ട കാര്യം കൂടി ഇല്ല. "ശ്വാസം പിടിച്ചു" നിൽക്കണ്ട അവസരങ്ങളൊക്കെ നമ്മുടെ ജീവിതത്തിൽ ഉണ്ടാകാറില്ലേ? മരിച്ച് കഴിഞ്ഞാൽ പിന്നെ, അങ്ങനെ ശ്വാസം പിടിച്ചു നിൽക്കണ്ട ഒരു കാര്യവുമില്ല. ശ്വാസമുണ്ടെങ്കിലല്ലേ അത് പിടിച്ച് നിൽക്കേണ്ടതുള്ളൂ? ഹായ്, എന്തൊക്കെ സൗകര്യങ്ങളാണ് ഈ മരണം കൊണ്ട് കിട്ടുന്നത്?? മരിച്ചാൽ പിന്നെ, ഉറക്കം വന്നില്ലെങ്കിലും എത്ര നേരം വേണമെങ്കിലും കിടക്കാം. "മരിച്ചു കിടക്കുക" എന്നൊരു പ്രയോഗം തന്നെ ഉണ്ടല്ലോ? അല്ലെങ്കിലും, ആരെങ്കിലും മരിച്ചു നടന്നതായി കേട്ടിട്ടുണ്ടോ? മരിച്ച് ഇരുന്നതായും വലുതായി കണ്ടിട്ടില്ല. പക്ഷേ, ഇല്ല എന്ന് അങ്ങനെയങ്ങോട്ട് പറഞ്ഞുകൂടാ. കാരണം, സന്യാസിവര്യന്മാർ മരിക്കുമ്പോൾ അവരെ പിടിച്ച് ഇരുത്താറുണ്ട്. അവർ ത്യാഗിവര്യന്മാരായതുകൊണ്ട് "ആറടി മണ്ണ്" വേണ്ട എന്ന് തീർച്ചയാക്കിയതു കൊണ്ടാകും ഇങ്ങനെ ഇരുത്തുന്നത്. ഇരിയ്ക്കുമ്പോൾ ഒരു മൂന്ന് മൂന്നര അടി ഒക്കെ മതിയല്ലോ? നമ്മുടെ സ്വാമിമാരെപ്പോലെ, സദ്ദാം ഹുസൈന്റെ കാലത്ത് ഇറാക്കിൽ ആളുകൾ കൂട്ടത്തോടെ "മരിച്ച് ഇരുന്നതായി" അമേരിക്ക കുറ്റപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. നമുക്കത് വിടാം. യാങ്കികൾക്ക് എന്താ പറഞ്ഞുകൂടാത്തത്? ലിബിയയിലും ആളുകൾ ഇതുപോലെ "മരിച്ചിരുന്നതായി" നമുക്കറിയാം. എന്തായാലും, “മരിച്ചു നടന്നതിന്റെ” തെളിവുകൾ ഇനിയും വരാനിരിക്കുന്നതേ ഉള്ളൂ.

മരിച്ചു കഴിഞ്ഞാൽ പിന്നെ, അക്ഷരാർത്ഥത്തിൽ പറഞ്ഞാൽ എല്ലും പല്ലും ആകുന്നതു വരെ കിടക്കാം. പക്ഷേ, അങ്ങനെ കിടക്കുമ്പോൾ ഒരു കാര്യം പ്രത്യേകം ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതുണ്ട്. പോലീസുകാരുടെ കണ്ണിൽ പെടാതെ നോക്കണം. അവരുടെ കണ്ണിൽ പെട്ടാൽ തീർന്നു. അല്ലെങ്കിലും ഈ പോലീസുകാരെ വിശ്വസിക്കാൻ കൊള്ളില്ല. അവരെങ്ങാൻ ഈ കിടപ്പു കണ്ടാൽ ജട്ടി വരെ ഊരി മാറ്റിക്കളയും. എന്നിട്ട് ഒരു മുണ്ടിട്ട് മൂടും. അങ്ങനെ കിടക്കാൻ ജട്ടിയൊന്നും വേണ്ട എന്നാണ് അവരുടെ ഭാവം. പോലീസുകാരെക്കുറിച്ചാലോചിക്കുമ്പോൾ മാത്രമാണ് മരിക്കാൻ എനിക്കിത്തിരി പേടി.

മരണത്തെ അപേക്ഷിച്ച് നോക്കുമ്പോൾ ജനനമാണ് എന്നെ പേടിപ്പെടുത്തുന്നത്. എങ്ങനെ നോക്കിയാലും മരണത്തേക്കാൾ എത്രയോ ബുദ്ധിമുട്ടാണ് ജനനം. ആരെങ്കിലും ചിരിച്ചു കൊണ്ട് ജനിച്ചിട്ടുണ്ടോ? ജീവിക്കുന്നതും അതുപോലെ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ളതാണ്. മലയാളി ആയി ജനിക്കുന്നതാണ് സായിപ്പായി ജനിക്കുന്നതിനേക്കാൾ കഷ്ടം. ആനയെപ്പോലെ നിൽക്കുന്ന 'ആ'എന്ന അക്ഷരമൊക്കെ എഴുതാനുള്ള പാട് യു.കെ.ജി.യിൽ പഠിക്കുന്ന മലയാളിക്കുട്ടിയ്ക്കേ അറിയൂ. സായിപ്പ്കുട്ടി എത്ര എളുപ്പത്തിലാണ് 'A' എന്ന് എഴുതുന്നത്. പക്ഷേ 'A' എന്നെഴുതി പഠിക്കുന്നതിലും ഉണ്ട് കുറച്ച് കുഴപ്പം. ഇങ്ങനെ 'A'-യിൽ നിന്ന് തുടങ്ങുന്നതു കൊണ്ടാകുമോ സായിപ്പന്മാർ 'A' സർട്ടിഫിക്കറ്റുള്ള സിനിമയൊക്കെ കണ്ടമാനം ഉണ്ടാക്കുന്നത്? അതെന്തായാലും എഴുത്തിനും വായനയ്ക്കും ഉള്ള ബുദ്ധിമുട്ട് എങ്ങനെയെങ്കിലും ഒക്കെ സഹിക്കാം. ചെറുപ്പത്തിൽ ഗർഭാശയത്തിൽ കിടക്കാനാണ് കൂടുതൽ പാട്. ഈ മലാശയത്തിനും മൂത്രാശയത്തിനും ഇടയ്ക്ക് എന്താ പത്തു മാസമല്ലേ ഒരേ ഒരു കിടത്തം കിടക്കുന്നത്? അതും ഈ ജഠരാഗ്നിയുടെ ചൂടും സഹിച്ചുള്ള ആ കിടത്തമുണ്ടല്ലോ, അതിന്റെ ഒക്കെ ഒരു ബുദ്ധിമുട്ട് പറയാതിരിക്കുന്നതാണ് ഭേദം. അതൊക്കെ ആലോചിക്കുമ്പോൾ മരണം എത്ര സുഖമുള്ളതാണ്?

ഗർഭാശയത്തിന്റെ കാര്യം പറഞ്ഞപ്പോഴാണ് ഞാനെന്റെ സ്വഭാവത്തെ കുറിച്ച് ശരിക്കൊന്ന് ചിന്തിച്ചത്. പത്തു മാസം ഈ ഗർഭാശയത്തിൽ കിടന്നതു കൊണ്ടാണോ എന്തോ, വലുതായതിൽ പിന്നെ ഗർഭത്തെ കുറിച്ചുള്ള ഒരു ആശയം മാത്രമേ എന്റെ മനസ്സിലുണ്ടായിട്ടുള്ളു. രാവെന്നോ പകലെന്നോ ഉള്ള വ്യത്യാസമില്ലാതെ ഈ ചിന്ത എന്റെ മനസ്സിലുണ്ടായിരുന്നു. വെറുതെയാണോ, പെണ്ണുങ്ങൾ എന്നെ 'വായിൽ നോക്കി' എന്നൊക്കെ വിളിച്ചിരുന്നത്? അല്ലെങ്കിലും ഈ മൂത്രാശയത്തിന്റേയും മറ്റും അടുത്ത് 10 മാസം കിടന്നവൻ വഷളനായില്ലെങ്കിലേ അത്ഭുതമുള്ളു. ശീലിച്ചതല്ലേ പാലിക്കാൻ പറ്റൂ? ഈ സ്വാമിമാരുടെ ആത്മീയതയൊക്കെ കാണുമ്പോൾ എനിയ്ക്ക് അസൂയയാണ് വരുന്നത്. അവരൊക്കെ പെറ്റുവീഴുന്നതിനു മുമ്പ് ഏത് ആശയത്തിലാണാവോ കിടന്നിരുന്നത്?

എത്ര തിന്നാലും മതിയാവാത്ത ചില വയറന്മാരെ ഞാൻ കണ്ടിട്ടുണ്ട്. ഭക്ഷണം കഴിച്ച് കൈ കഴുകുമ്പോൾ വീണ്ടും ഉണ്ണാൻ വിളിച്ചാൽ അവർ സന്തോഷത്തോടെ വരും. അവരൊക്കെ കിടന്ന ഗർഭാശയം സ്ഥാനം തെറ്റി, ചിലപ്പോൾ ഈ ആമാശയത്തിനടുത്തോ മറ്റോ ആയിരിക്കാം കിടന്നിരുന്നത്. അല്ലെങ്കിൽ ആമാശയത്തോട് ഇത്ര ആഭിമുഖ്യം കാണുമോ?

യമദ്വാറിനു ചുറ്റും പ്രദക്ഷിണം വച്ചാൽ മരണത്തിൽ നിന്നു മുക്തി നേടും എന്നും വിശ്വസിക്കുന്നുണ്ട്. അങ്ങനെയെങ്കിൽ മൂന്നും നാലും തവണ കൈലാസം ദർശിക്കുന്നവർ ഇവിടെ വീണ്ടും വീണ്ടും പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കുന്നതിന്റെ യുക്തിയാണെനിയ്ക്ക് മനസ്സിലാകാത്തത്. എത്ര തവണയാണ് മരണത്തിൽ നിന്നു മുക്തി നേടേണ്ടത്? യമദ്വാറിനു ചുറ്റും പാറയിൽ തീർത്ത ഭംഗിയുള്ള ധാരാളം മലകൾ കാണാം. മലയിൽ നിന്നൊഴുകിയിറങ്ങുന്ന വെള്ളച്ചാലുകളും കാണം. സുന്ദരവും സ്വച്ഛവുമായ പ്രകൃതി. കുറച്ചു ദൂരെ കുറേ കെട്ടിടങ്ങൾ കണ്ടു.

അര മണിക്കൂർ സമയത്തെ യമദ്വാരദർശനത്തിനു ശേഷം ബസ്സ് വീണ്ടും പുറപ്പെട്ടു. കുറച്ച് കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ബസ് യാത്ര അവസാനിച്ചു. ഇനി നടത്തം തുടങ്ങുകയാണ്. നടക്കാൻ വയ്യാത്തവർക്ക് പോണി (കുതിര), ബാഗ് തൂക്കാൻ വയ്യാത്തവർക്ക് പോർട്ടർ എന്നീ സൗകര്യങ്ങൾ ഇനി ലഭ്യമാണ്. ഇവരെല്ലാം തിബറ്റുകാരായിരിക്കുമെന്ന് മാത്രം. എനിയ്ക്ക് കുതിരയും പോർട്ടറുമൊന്നും ഇല്ലാതിരുന്നതിനാൽ ഞാൻ പതുക്കെ നടക്കാൻ തുടങ്ങി. അരവിന്ദിനും കൃഷ്ണേട്ടനും പോർട്ടർമാരുണ്ടായിരുന്നതിനാൽ ഞാനവരെയൊന്നും കാത്തു നിന്നില്ല.

നടക്കുമ്പോൾ കൈലാസം പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്ന തിബറ്റുകാരെ കണ്ടു. അവർ നീണ്ടു നിവർന്നു കിടന്ന് നമസ്ക്കരിച്ചാണ് പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്നത്. ആദ്യം നിന്നു പ്രാർത്ഥിക്കും. എന്നിട്ട് കിടന്നിട്ടും. പിന്നീട് എഴുന്നേറ്റ് ഒന്നോ രണ്ടോ അടി നടക്കും, വീണ്ടും ഈ നിന്നും കിടന്നുമുള്ള നമസ്ക്കാരം തുടങ്ങും. പത്തമ്പത്തഞ്ച് കിലോമീറ്റർ ഇങ്ങനെ പ്രദക്ഷിണം വയ്ക്കാൻ ഒരാഴ്ചയെങ്കിലും വേണ്ടിവരില്ലേ? ജീവിതത്തിൽ ഇതിനേക്കാൾ കൂടുതൽ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള പണി വേറേ ഏതുണ്ട്? തിബത്തുകാരെ സമ്മതിച്ചേ തീരൂ.

പോകുന്ന വഴിയിൽ കുറച്ചകലെയായി തെളിനീരൊഴുകുന്ന ചെറിയൊരരുവി ഉണ്ടായിരുന്നു എന്നാണോർമ്മ. വഴിയുടെ ഇരുവശങ്ങളിലും മലകൾ ധാരാളമുണ്ട്. ചിലത് മഞ്ഞുമലകളാണ്. ചിലത് മൊട്ടക്കുന്നുകളാണ്. പാറ നിറഞ്ഞ മലകളാണധികവും. എങ്ങനെയാണാവോ ചില മലകളിൽ മാത്രം മഞ്ഞുറയുന്നത്? എങ്ങും മരങ്ങളോ പുല്ലോ കണ്ടില്ല. നടന്നു പോകുന്ന വഴികളിൽ ജേ.സി.ബി യും മറ്റും കണ്ടു. അധികം വൈകാതെ അവിടെയൊക്കെ വാഹനങ്ങൾക്ക് പോകാവുന്ന റോഡ് വരാനാണ് സാധ്യത. വഴിയിൽ അപൂർവ്വമായി ചായപ്പീടികകളും കണ്ടു. എവിടെ ആൾസാന്നിദ്ധ്യമുണ്ടോ അവിടെയൊക്കെ ചൈനയുടെ കൊടി കാണാം. ഇതെല്ലാം ഞങ്ങളുടെ സ്ഥലമാണ് എന്ന് വിളിച്ചു പറയാൻ അവർക്ക് ഇതല്ലാതെ മറ്റ് എളുപ്പമാർഗ്ഗങ്ങൾ ഇല്ലല്ലൊ?

ക്ഷീണം തീർക്കാൻ ഇടയ്ക്കെപ്പോഴോ ഇരുന്നപ്പോൾ അരവിന്ദ് അകലെ നിന്ന് വരുന്നത് കണ്ടു. കൂടെ ഒരു പെണ്ണും ഉള്ളതു പോലെ തോന്നി. ഏതായാലും ഞാൻ അരവിന്ദ് എത്തുന്നതു വരെ കാത്തിരുന്നു. ശരിയാണ്; അരവിന്ദിന്റെ കൂടെ ഒരു പെണ്ണുണ്ട്. അവൾ അരവിന്ദിന്റെ പോർട്ടറാണ്. അരവിന്ദിന്റെ ബാഗ് അവളാണ് തൂക്കിയിരിക്കുന്നത്. പോർട്ടർക്ക് വലിയ പ്രായമില്ല. കാണാൻ സുന്ദരിയാണ്. ചെറുപ്പക്കാരിയായ ടിബറ്റൻ സുന്ദരി.

പിന്നീടുള്ള യാത്ര ഞങ്ങൾ ഒരുമിച്ചായിരുന്നു. ഒരു ഗൈഡിന്റെ റോളും അവൾ ഏറ്റെടുത്തിരുന്നു. അവളുടെ ഭാഷ ഞങ്ങൾക്കോ ഞങ്ങളുടെ ഭാഷ അവൾക്കോ അറിയില്ലെങ്കിലും. പേരിനു മാത്രം ഹിന്ദി വാക്കുകൾ അവൾക്കറിയാമെന്ന് തോന്നുന്നു.. മുന്നോട്ട് നടക്കവേ, വഴിയുടെ ഒരു വശത്ത് അകലെയായി കൈലാസം പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു. അവൾ കൈലാസം നോക്കി പ്രാർത്ഥിച്ചു. ഞങ്ങൾക്കും അവൾ പ്രാർത്ഥിക്കാൻ സൂചന തന്നു. അടുത്തു തന്നെ ഒരു ചെറിയ നീരുറവ കണ്ടു. അത് കൈലാസത്തിന്റെ ഭാഗത്തു നിന്നു വരുന്നതാണ്. അവൾ അതിൽ നിന്ന് വെള്ളമെടുത്ത് കുടിച്ചു. ഞാനും (ഞങ്ങളും) അങ്ങനെ ചെയ്തു. നടന്ന് വിയർത്തതും ക്ഷീണിച്ചതും ഒക്കെ അല്ലേ? ഞാൻ പല തവണ ആ വെള്ളമെടുത്ത് മുഖം കഴുകാൻ തുടങ്ങി. അതവൾക്ക് ഇഷ്ടപ്പെടുന്നുല്ലെന്ന് അവളുടെ മുഖഭാവം വിളിച്ചു പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. കൈലാസത്തിൽ നിന്നു വരുന്ന ആ നീരുറവ അവർ കുടിക്കാനല്ലാതെ മറ്റൊന്നിനും ഉപയോഗിക്കാറില്ല. അതാണ് അവളുടെ നീരസത്തിന് കാരണം. ഞാൻ മുഖം കഴുകുന്നത് നിറുത്തി. അരവിന്ദ് കൈലാസത്തിന്റെ ഫോട്ടോ എടുത്തുകൊണ്ടിരുന്നു. കൈലാസത്തിന്റെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ അവളെ കൂടെ നിറുത്തി അരവിന്ദ് എന്റേയും ഒരു ഫോട്ടോ തന്റെ ക്യ്യാമറയിൽ പകർത്തി.

മുന്നോട്ട് നടക്കവേ അവൾ വഴിയിൽ എവിടെ നിന്നോ ഒരല്പം മണ്ണെടുത്ത് ഞങ്ങളുടെ നേരേ നീട്ടി. കുതിരച്ചാണകവും യാക്കിൻ ചാണകവും വീണ് മലിനമായതാണ് കറുത്ത മണ്ണുള്ള ആ ഭൂമി. ഞങ്ങൾക്ക് കിട്ടിയ ഈ മണ്ണിന് എന്തെങ്കിലും ദിവ്യത്വമുണ്ടോ ആവോ? ചോദിക്കാനും പറയാനും അറിഞ്ഞാലല്ലേ അതൊക്കെ അറിയാൻ പറ്റൂ? എന്തായാലും നാമമത്രമായ ആ മണ്ണ് ഞങ്ങൾ തിന്നുക തന്നെ ചെയ്തു. അവൾ ഞങ്ങളെ പറ്റിച്ചതൊന്നും അല്ലെന്ന് തന്നെയാണ് ഞാനതേപ്പറ്റി കരുതുന്നത്.

പ്രകൃതിഭംഗി ആസ്വദിച്ചുകൊണ്ട് ഞാൻ നടന്നു. പോകുന്ന വഴിയിൽ പലയിടത്തും, തിബത്തുകാർ മേലേക്കുമേലേ കല്ലുകൾ കൂട്ടിവച്ചിരിക്കുന്നത് ഒരു പതിവു കാഴ്ചയായിരുന്നു. ഞാനും പലയിടത്തും കല്ലുകൾ എടുത്ത് അതുപോലെ കൂട്ടിവച്ചു.

പോകുന്ന വഴിയിൽ ബുദ്ധവിഹാരങ്ങളും കണ്ടു. മണിക്കൂറുകളോളം നടന്നപ്പോൾ ഞങ്ങൾ അടുത്ത ക്യാമ്പായ 'ദിറാഫുക്ക്' എന്ന സ്ഥലത്തെത്തി. കിടക്കാൻ കട്ടിലും കിടയ്ക്കയും ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും താമസിച്ച ഷെഡ്ഡുകൾ വൃത്തിയുള്ളതോ ഭംഗിയുള്ളതോ സൗകര്യമുള്ളതോ ഒന്നും അല്ലായിരുന്നു. അവിടെ പ്രാഥമികാവശ്യങ്ങൾക്ക് ആധുനികമായ ഒരു സൗകര്യവും ഇല്ലായിരുന്നു. ആളുകൾ മലയുടെ മറവുകളിലാണ് കാര്യം സാധിച്ചിരുന്നത്. ഞാൻ കിടന്ന ഷെഡ്ഡിന്റെ പുറകുവശം പോലും വൃത്തികേടായി കിടന്നിരുന്നു. അടുക്കളയും ഭക്ഷണം കഴിയ്ക്കുന്ന സ്ഥലങ്ങളും എല്ലാം തികച്ചും അനാകർഷകങ്ങളായിരുന്നു. പക്ഷേ, പ്രകൃതി തീർച്ചയായും മനോഹരമായിരുന്നു. അകലെ ഒരു പുഴയും അതിനപ്പുറം ഒരു വലിയ ബുദ്ധവിഹാരവും കാണുന്നുണ്ടായിരുന്നു.

ക്യാമ്പിന്റെ ഒരു വശത്ത് കയ്യെത്താദൂരത്തിൽ കൈലാസം തലയുയർത്തി നിൽക്കുന്നത് ഞങ്ങൾ കണ്ടു. അതീവഹൃദ്യമായിരുന്നു ആ കാഴ്ച. ഇതാണ് ഞങ്ങൾ കൈലാസത്തെ അടുത്തു കണ്ട ഒരേ ഒരു സ്ഥലം. മറ്റൊരിടത്തും കൈലാസം ഞങ്ങൾക്കിത്ര അടുത്ത് കാണാൻ കഴിഞ്ഞിട്ടില്ല. ഭക്ഷണത്തിനു ശേഷം ഞങ്ങൾ കൈലാസത്തെ കുറച്ചു കൂടി അടുത്ത് കാണുവാൻ പുറപ്പെട്ടു. വഴിയിൽ വച്ച് കൂടെയുള്ള ഒരു കൈലാസയാത്രികൻ "ഞാൻ കൈലാസത്തെ സ്വന്തം കണ്ണു കൊണ്ട് കണ്ടു ധന്യനായി" എന്ന് എന്നോട് പറഞ്ഞു. കൈലാസത്തിന്റെ, ഞങ്ങൾ ഇപ്പോൾ കാണുന്ന ഭാഗത്തെ "ചരൺസ്പർശ്" എന്നാണ് പറയുന്നത്. കൈലാസത്തിന്റെ ചരണം (അടിഭാഗം) സ്പർശിക്കാമെന്ന അർത്ഥത്തിലായിരിക്കും ഈ പേർ വന്നത്. ചരണം സ്പർശിക്കാൻ പറ്റിയില്ലെങ്കിലും കൈലാസത്തെ ഏറ്റവും കൂടുതൽ അടുത്ത് കാണാനുള്ള അവസരം ഇവിടെയാണുള്ളത്.

ഞങ്ങൾ കൈലാസത്തിന്റെ 'ചരണസ്പർശം' കാണാനിറങ്ങുമ്പോൾ അരവിന്ദ് അയാളുടെ പോർട്ടറേയും വിളിച്ചു ... ഒരു കൂട്ടിന് ....

പോർട്ടറെ മനസ്സിലായില്ലേ? ടിബറ്റൻ യുവതി ... സുന്ദരി ... അവളുടെ പ്രായം അവളുടെ മുഖത്തുനിന്ന് വായിച്ചെടുക്കുന്നതിൽ ഞാൻ തോറ്റു. അവൾ വിവാഹിതയാണെന്നോ അല്ലെന്നോ അറിയാനും പറ്റിയില്ല... സൂക്ഷിച്ചു നോക്കുമ്പോൾ ഒരനാഥത്വം അവളുടെ കണ്ണുകളിലില്ലേ എന്നെനിക്ക് തോന്നി. അനാഥയല്ലെങ്കിൽ അവൾക്കെങ്ങനെ രാപ്പകൽ ഞങ്ങൾക്കൊപ്പം കൂടാൻ കഴിയും???

അവൾ മുന്നേ നടന്നു.. ഞങ്ങൾ പുറകേയും.... മുഖവും കൈപ്പത്തികളും പാദങ്ങളും ഒഴികെ മറ്റെല്ലാം ആവരണം ചെയ്യുന്ന കുലീനമായ ടിബറ്റൻ വേഷമാണവൾക്ക്... ഞങ്ങളോട് തികഞ്ഞ സ്നേഹബഹുമാനങ്ങൾ. പേരിന് ചില ഹിന്ദി വാക്കുകളറിയാം... ആരെന്ത് ചോദിച്ചാലും അവൾ "തീൻ" എന്ന് ഉത്തരം നൽകും.. അവളുടെ കൂടെ 3 പേരുണ്ടെന്നോ മറ്റോ ആണവളുദ്ദേശിക്കുന്നത്! പാവം!

പോകുന്ന വഴിയിൽ അങ്ങിങ്ങ് പുല്ലും ചെറിയ ചെടികളുമുണ്ട്. അവൾ പോകുന്ന വഴിയിൽ അതൊക്കെ പരിശോധിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. ചിലപ്പോൾ ചില പുല്ലുകൾ പറിച്ചെടുത്ത് കയ്യിൽ വയ്ക്കും. വല്ല മരുന്നും ആയിരിക്കും അത്. ഇടയ്ക്കെപ്പോഴോ അവൾ എന്തോ ഒരു ചെടിയുടെ ഇലയെടുത്ത് ഞങ്ങൾക്ക് തന്നു; ശ്വസിക്കാനായി. അത് ശ്വസിച്ചാൽ ശ്വാസം മുട്ടൽ കുറയുകയോ മറ്റോ ചെയ്യുമെന്നാണേ എനിയ്ക്ക് മനസ്സിലായത്. എന്തായാലും അതിന് നല്ല മണമുണ്ടായിരുന്നു.

പാറകൾ നിറഞ്ഞ മലയുടെ കുറെ മുകളിലെത്തിയപ്പോൾ അവൾ നിന്നു. അവിടെ ടിബത്തുകാരുടെ ഒരു പ്രാർത്ഥനാ തുരുത്തുണ്ട്. കൂട്ടി വച്ച കുറെ കല്ലുകളും ബഹുവർണ്ണക്കൊടികളും. അതിനപ്പുറം പോകേണ്ട എന്ന് അവൾ സൂചന നൽകി. എന്റെ കൂടെയുള്ളവർക്കതു മതിയായിരുന്നു. അവർ അവിടെ ഇരിക്കാൻ തയ്യാറായി. അവൾ കൈകൾ ചേർത്തു വച്ച് പ്രാർത്ഥനാനിരതയായി കൈലാസത്തെ നോക്കി കൊടികൾക്കടുത്ത് കമിഴ്ന്നു കിടന്നു....

എന്തായിരിക്കാം അവൾ പ്രാർത്ഥിക്കുന്നത്? നല്ലൊരു ഭർത്താവിനെ കിട്ടണമെന്നായിരിക്കുമോ? അതിനവൾ അവിവാഹിതയാണോ എന്ന് എങ്ങനെ അറിയാം? എന്നും ഈ പോർട്ടർ പണി കിട്ടണേ എന്നായിരിക്കുമോ അവൾ പ്രാർത്ഥിക്കുന്നത്? ആയിരിക്കാം! ഒന്നുമില്ലെങ്കിലും അവളൊരു പോർട്ടറല്ലേ? എത്ര തവണ അവളിങ്ങനെ പ്രാർത്ഥിച്ചിരിക്കും? വർഷങ്ങളായി അവൾ ഇതുവഴിയല്ലേ സഞ്ചാരം? എന്നിട്ടവളുടെ ആഗ്രഹങ്ങളൊക്കെ നിറവേറിക്കാണുമോ? ഇനി ഒരു പക്ഷേ, അവൾ തന്റെ ജീവിതത്തിൽ സംതൃപ്തയായിരിക്കാനും മതി. അങ്ങനെയെങ്കിൽ അവൾ പ്രാർത്ഥനയിലൂടേ തന്റെ നന്ദി ദൈവത്തോട് പ്രകടിപ്പിച്ചതുമാകാം. കൈലാസനാഥന്റെ നാട്ടിൽ ജനിച്ചു ജീവിച്ചിട്ടും അവർക്കൊക്കെ ചുമടെടുത്ത് ജീവിക്കേണ്ടതില്ലേ എന്നാലോചിച്ചപ്പോൾ എനിയ്ക്ക് സങ്കടം തോന്നി. പക്ഷേ അവരെല്ലാം എന്നെക്കാൾ സന്തോഷത്തോടെയും സംതൃപ്തിയോടേയും ആയിരിക്കും ജീവിക്കുന്നത് എന്നും എനിയ്ക്ക് തോന്നി.

അരവിന്ദ് പാറകൾക്കിടയിൽ സൗകര്യമൊരുക്കി കൈലാസത്തെ നമസ്ക്കരിച്ചു. പിന്നീട് ഫോട്ടോഗ്രഫിയിലേക്ക് തിരിഞ്ഞു. മറ്റുള്ളവർ നേരത്തെ അത് തുടങ്ങിയിരുന്നു. “അരുത്, കൈലാസനാഥനെ അവഗണിക്കരുത്”, എന്റെ മനസ്സ് എന്നോട് അങ്ങനെ പറയുന്നതായി എനിക്ക് തോന്നി. ഞാനും കൈലാസത്തെ ലക്ഷ്യമാക്കി മണ്ണിൽ നമിച്ചു.

കാമറയില്ലാത്ത ഞാൻ എന്തു ചെയ്യാൻ? ... ഞാൻ കൈലാസം നോക്കിയിരുന്നു. അതിന്റെ കൂടുതൽ അടുത്തേക്ക് പോകാൻ മനസ്സെന്നോട് പറഞ്ഞെങ്കിലും ഞാൻ ശാന്തനായി അവിടെ ഇരുന്നു. അപ്പോൾ പല യാത്രികരും കൈലാസത്തിന്റെ ചരണം സ്പർശിക്കാൻ മലയുടെ മേലോട്ട് പോകുന്നത് ഞാൻ കണ്ടു.

തൊഴിലൊന്നുമില്ലാത്തവന്റെ മനസ്സ് ചെകുത്താന്റെ തൊഴിൽശാല എന്നല്ലേ പ്രമാണം? എന്റെ മനസ്സ് ഈ ചുറ്റുപാടിനെ കേരളത്തിലേക്ക് പറിച്ചു നട്ടു. കുറച്ച് പുരുഷന്മാരും തികച്ചും അപരിചിതയായ സുന്ദരിയായ ഒരു യുവതിയും..... എഴുതണോ ബാക്കി.... എന്തെന്തെല്ലം സംഭവിക്കും? ഒടുവിൽ യുവതിയുടെ മുടി പോലും ഭൂമിയിൽ നിന്നപ്രത്യക്ഷമായിരിക്കും... പിന്നെയോ... കേസുകൾ... അന്വേഷണങ്ങൾ.... കമ്മീഷനുകൾ.... കാലിയാകുന്ന ഖജാനകൾ... വിദ്യയാലും സംസ്കാരത്താലും സമ്പന്നനെന്നവകാശപ്പെടുന്ന കേരളീയൻ എന്തെല്ലാം ലോകരെ കേൾപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു?

കൈലാസത്തിന്റെ വിവിധ ദൃശ്യങ്ങൾ നോക്കി ഞങ്ങൾ അവിടെ വളരെ നേരം ഇരുന്നു. മേഘങ്ങൾ വന്ന് കൈലാസത്തെ മൂടുന്നതും കുറച്ച് കഴിയുമ്പോൾ കൈലാസം വീണ്ടും പ്രത്യക്ഷമാകുന്നതും വളരെ രസാവഹമായി എനിയ്ക്ക് അനുഭവപ്പെട്ടു. ഒന്നോ രണ്ടോ മണിക്കൂർ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ഞങ്ങൾ തിരിച്ചിറങ്ങാൻ തയ്യാറായി. അപ്പോഴാണറിയുന്നത് അവൾ, പോർട്ടർ, അവിടെ കിടന്നുറങ്ങുകയായിരുന്നെന്ന്. . . എത്ര മനസ്സമാധാനത്തോടെയാണ് അവൾ അവിടെ കിടന്നുറങ്ങിയത് എന്ന് അവളുടെ മുഖം വിളിച്ച് പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. കേരളത്തിലെ പെണ്ണുങ്ങൾ ഇത്ര സമാധാനത്തോടെ അവരുടെ വീടുകളിൽ ഉറങ്ങുന്നുണ്ടോ എന്തോ?

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * തുടരും